نشست «ایران و آینده آب؛ امنیت، تابآوری و تصمیمهای ملی» برگزار شد
نشست ویژه تخصصی «ایران و آینده آب؛ امنیت، تابآوری و تصمیمهای ملی» با حضور ۵۰۰ نفر از متخصصین و علاقمندان بهصورت حضوری و برخط برگزار شد.
این نشست با حضور ۵۰۰ نفر از مسئولان، متخصصان و علاقهمندان به این حوزه و با سخنرانی دکتر علی سلاجقه استاد دانشگاه تهران، معاون سابق رئیس جمهور و رئیس سابق سازمان حفاظت محیطزیست، دکتر عیسی بزرگزاده سخنگوی صنعت آب کشور و مدیرکل دفتر برنامهریزی کلان منابع آب و تلفیق بودجه شرکت مدیریت منابع آب ایران، دکتر حجت میانآبادی استادیار دانشگاه تربیت مدرس، مهندس انوش نوریاسفندیاری عضو شورای راهبردی اندیشکده تدبیر آب ایران، مهندس علیرضا دائمی معاون سابق برنامهریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو، دکتر هادی قاسمی مشاور معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، دکتر اطهره نژادی مشاور عالی وزیر راه و شهرسازی و مدیرگروه مخاطرات محیط زیستی پژوهشکده سوانح طبیعی و دکتر محمدجواد زارعیان رئیس پژوهشکده مطالعات و تحقیقات آب توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی بهصورت حضوری و برخط برگزار گردید.
سخنرانان این نشست در چارچوبی تصمیممحور و تحلیلی، به سه سوال محوری درباره مهمترین گره ساختاری بحران آب ایران، سه تصمیم ملی مشخص، قابل اجرا و اولویتدار در افق پنجساله با قابلیت تغییر معنادار مسیر بحران، و بزرگترین ریسک آب ایران در ده سال آینده پاسخ دادند. در بخش پایانی نیز، با تمرکز بر سوال کلیدی تابآوری آبی ایران، هر یک از سخنرانان ضمن شناسایی ضعیفترین حلقه تابآوری آبی کشور، یک تصمیم ملی مشخص، اولویتدار و قابلاجرا را برای تقویت این حلقه در کوتاهمدت تا میانمدت پیشنهاد کردند.
علی سلاجقه استاد دانشگاه تهران، معاون اسبق رئیس جمهور و رئیس اسبق سازمان حفاظت محیطزیست با تأکید بر ضرورت پرداختن جدیتر سیاستگذاران و مسئولان اصلی مدیریت منابع آب کشور به مباحث راهبردی آب، مهمترین چالش بحران آب ایران را نه صرفاً فنی، بلکه ساختاری و چندلایه دانست. به اعتقاد وی، در سطح زیربنایی، عدم اجرای آمایش سرزمین و فقدان مدیریت جامع آبخیزداری در مقیاس ملی، ریشهایترین مانع در مدیریت پایدار منابع آب کشور است؛ در سطح مدیریتی–اجرایی نیز ضعف در مدیریت اجرایی و ناهماهنگی در ساختارهای تصمیمگیری موجب شده سیاستها و برنامههای موجود به نتیجه مطلوب نرسند؛ و در سطح اجتماعی، کمتوجهی به نقش مردم، مشارکت اجتماعی و آگاهی عمومی، یکی از حلقههای مغفول در مدیریت مصرف و حفاظت از منابع آب بهشمار میرود. وی در ادامه، اصلاح الگوی کشت متناسب با ظرفیتهای زیستمحیطی هر منطقه، توسعه آموزش و فرهنگسازی عمومی برای اصلاح رفتار مصرف، و استقرار مدیریت جامع آبخیزداری از طریق تدوین و اجرای یک برنامه راهبردی ملی را ازجمله تصمیمهای اولویتدار و قابلاجرای ملی دانست که میتواند در افق پنجساله مسیر بحران آب کشور را بهطور معنادار تغییر دهد. سلاجقه با اشاره به ماهیت بلندمدت مسئله آب، هشدار داد که مواجهه با این بحران از طریق راهکارهای سطحی و سادهانگارانه، ازجمله طرحهای انتقال آب، نهتنها مسئله را حل نخواهد کرد، بلکه میتواند به تعمیق ناپایداریها بینجامد. وی همچنین با تأکید بر ظرفیتهای اقلیمی و محیطزیستی کشور، ایران را ازنظر بالقوه کشوری تابآور دانست، اما ضعیفترین حلقه تابآوری آبی کشور را نبود مسئولیتپذیری در مدیریت منابع آب عنوان کرد و تصریح نمود که نپذیرفتن اشتباهات گذشته و گریز از پاسخگویی، مانع اصلی اصلاح مسیر شده است. به گفته وی، ناعادلانه بودن تخصیص بودجه و عدم توازن میان اعتبارات وزارت نیرو و بخش آبخیزداری نیز از چالشهای جدی حکمرانی آب است و تنها با اتخاذ نگاهی جامع، یکپارچه و مبتنی بر آمایش سرزمین میتوان به تقویت تابآوری آبی کشور دستیافت.
نامطلوب بودن وضعیت منابع آب کشور
عیسی بزرگزاده سخنگوی صنعت آب کشور و مدیرکل دفتر برنامهریزی کلان منابع آب و تلفیق بودجه شرکت مدیریت منابع آب ایران با تأکید بر نامطلوب بودن وضعیت منابع آب کشور بر اساس تمامی شاخصهای موجود، بحران آب ایران را پدیدهای تدریجی و انباشتی دانست که ریشه در الگوهای مدیریتی نادرست و تصمیمگیریهای غلط چند دهه گذشته دارد. به گفته وی، پیشرفت فناوری، رشد جمعیت و سهولت دسترسی به منابع آب از طریق حفر چاههای عمیق و بهرهگیری از پمپهای برقی، در کنار توسعه کشاورزی معیشتی، کمبازده و پرمصرف آب، فشار بیسابقهای بر منابع آب کشور وارد کرده است. بزرگزاده ضمن رد وجود «مافیای آب»، مشکل اصلی بحران فعلی را الگوی مصرف آب، بهویژه در بخش کشاورزی، و نیز ایرادات اساسی در قوانین مدیریتی، نظام برنامهریزی و الگوی توسعه کشور دانست. وی با تشبیه بحران آب به بیماری مبتلا به نارسایی شدید قلبی، تأکید کرد که این وضعیت نیازمند اصلاحات بنیادین و «جراحی اساسی» است و نمیتوان آن را با راهکارهای موقتی، مسکنگونه یا رویکردهای غیرعملیاتی نظیر انتقال آب، بارورسازی ابرها یا نسخههای فاقد توجیه اقتصادی و علمی مدیریت کرد. به اعتقاد وی، اصلاح الگوی توسعه آب و کاهش بارگذاری بر منابع آبی از طریق بازآرایی فعالیتهای اقتصادی، شرط اساسی عبور از وضعیت موجود و تقویت تابآوری آبی کشور است. در این چارچوب، بزرگزاده بر ضرورت بهکارگیری همزمان ابزارهای اجتماعی، حقوقی و اقتصادی تأکید کرد و استفاده از سازوکارهایی نظیر انعقاد قراردادهای مشخص با کشاورزان، تعیین هزینه متناسب با میزان مصرف آب، ارائه الگوی کشت الزامآور و برخورد قانونی با سوءاستفادهگران را ازجمله تصمیمهای ملی قابلاجرا دانست که میتواند با شفافسازی ارزش واقعی آب، بهرهوری مصرف را افزایش داده و مسیر مدیریت منابع آب کشور را اصلاح کند.
حجت میانآبادی استادیار دانشگاه تربیت مدرس با تأکید بر اینکه بحران آب ایران بیش از هر چیز ریشه در چالشهای حکمرانی دارد، تعارض منافع سازمانی، ساختاری و اقتصادی را بزرگترین تهدید امنیت آب کشور دانست. به اعتقاد وی، اقتصاد آب و بهویژه اقتصاد سیاسی حاکم بر مدیریت منابع آب در ایران، یکی از مغفولترین ابعاد سیاستگذاری آب است و بدون حل مسائل مرتبط با آن، دستیابی به مدیریت پایدار منابع آب امکانپذیر نخواهد بود. وی با اشاره به تجربه کشورهای موفق، تصریح کرد که دولتها ابتدا تکلیف خود را با اقتصاد سیاسی آب روشن میکنند و سپس وارد مرحله مدیریت پایدار منابع آب میشوند. میانآبادی نبود مسئولیتپذیری در نظام حکمرانی آب را یکی از مشکلات اساسی کشور دانست و با طرح این پرسش که متولی مشخص امنیت آب ایران کدام نهاد است، تأکید کرد که در وضعیت فعلی، هیچ نهاد مشخصی پاسخگوی بحرانهای رخداده نیست و تصمیمگیریها اغلب در چرخهای از آزمونوخطا صورت میگیرد. وی تعیین تکلیف و رفع تعارض منافع ساختاری و اقتصادی، تعیین یک متولی مشخص برای امنیت آب کشور همراه با اعطای اختیار و الزام به پاسخگویی، و همچنین پرهیز از امنیتیسازی افراطی یا امنیتیزدایی نادرست مسائل آب را ازجمله تصمیمهای ملی اولویتدار دانست که میتواند مسیر مدیریت منابع آب را اصلاح کند. میانآبادی بزرگترین ریسک ده سال آینده آب ایران را بروز مناقشات و درگیریهای اجتماعی و قومی بر سر منابع آب عنوان کرد و در ادامه، ضعیفترین حلقه تابآوری آبی کشور را فقدان اعتماد میان نهادهای متولی و نیز میان مردم و ساختارهای حکمرانی آب دانست؛ عاملی که به گفته وی، مانع اجرای مدیریت جامع آبخیزداری، سیاستگذاری شفاف و تصمیمگیری مؤثر میشود. وی با تأکید بر پیچیدگی ذاتی مسئله آب در ایران، وجود تعارض منافع چندلایه، سیاسیبودن اقتصاد آب، فقدان شفافیت و غیرواقعبینانه بودن فرض عقلانیت کامل در نظام سیاسی آب کشور، هشدار داد که اتکا به راهکارهای سطحی و موقت، ازجمله پروژههای انتقال آب، نهتنها مسئله را حل نخواهد کرد، بلکه میتواند بحرانهای آینده را تشدید کند.
