فرشاد مومنی: تجارت ایران در ساختار رانتی قرار دارد

به گزارش خبرنگار «نسیم»، فرشاد مومنی شب گذشته به مناسبت گرامیداشت میر مصطفی عالی نسب (اسطوره تولید ایرانی) اقتصاد ایرانی و تولید مردمی در برنامه پایش افزود: سیاست‌های تورم‌زای دولت باعث آینده هراسی بین مردم شده و همین یکی از عوامل رشد مصرف مواد غذایی توسط مردم در ماه رمضان است.

این اقتصاددان گفت: درگیر تولید شدن با توجه به وضعیت فعلی اقتصاد کشور یک نوع مجاهدت است. ساختار فعلی اقتصاد کشور علیه تولید آرایش گرفته است.

وی گفت: تجارت ایران در ساختار رانتی قرار دارد و پیوندهای فاسد با کانون‌های رانت منشا مشکلات کشور شده است. تجارت ما مکمل تولید نیست بلکه بر ضد تولید است. ساختار تولید محور باعث ایجاد انگیزه کار در کشور می‌شود.

مومنی اظهار داشت: در دوره 85 تا 90 کسری بودجه خانوارها 4.5 برابر افزایش یافت که واقعا تاسف بار بود. در بیست و پنج سال گذشته نوامیس حفظ اقتصاد ملی از دستمان در رفت و رها شد. در کارخانه عالی نسب هر کس سه سال در کارخانه کار می‌کرد صاحب خانه می‌شد. اقتصاد هم دنبال اقتصاد بدون نفت بود و برنامه‌هایی را در این راستا در دستور کار داشت که علیه وی کودتا کردند.

این کارشناس اقتصادی گفت: از 17 رکورد اقتصادی تاریخ اقتصاد کشور 14 رکورد مربوط به دوران نخست وزیر دوران جنگ است. تورم تک رقمی در ایران فقط فقط در دوران مدیریت نخست وزیر دورام جنگ رقم خورد. در دوران جنگ حتی یک مورد مرگ به دلیل قحطی رخ نداد. برخی هنوز نسبت به عالی نسب عقده دارند و به وی نیش و کنایه می‌زنند چرا که وی منافع رانتخواران و سودجویان را قطع کرد. موفقیت دولت دوران جنگ مدیون عملکرد عالی نسب بوده است. دولت دفاع مقدس جنگ را با بدهی خارجی صفر به پایان رساند که اقدامی بی‌سابقه بود. بعدها عسگراولادی که منتقد سیاست‌های دولت دفاع مقدس به درستی اقدامات این دولت و عملکرد مرحوم عالی نسب اعتراف کرد. سیاست‌های تعدیل اقتصادی باعث تخریب شدید اقتصاد کشور شد که مرحوم عالی نسب نیر مخالف آن بود.

وی افزود: در برنامه چهارم سنگ بنای بانک‌های خصوصی بدون مسوولیت گذاشته شد.

مومنی گفت: به رشد باکیفیت اقتصادی نیاز داریم نه رشد اقتصادی با خام فروشی و ساخت و ساز. تنها راه رشد اقتصادی باکیفیت کشور از مسیر صنعت ساخت است. دولت روحانی نباید زیر بار سیاست‌های تورم‌زا برود چرا که تاثیرپذیری دولت از تورم 3.5 برابر مردم و بنگاه‌ها است .

بیژن رحیمی دانش، همکار عالی‌نسب افزود: مرحوم عالی نسب از منتقدان جدی افزایش مداوم قیمت کالاهای اساسی بود و معتقد بود باید از محل بهره‌وری و افزایش تولید، افزایش قیمت مواد اولیه و ارز را جبران کرد. وی معتقد بود باید به کارگران رسید تا با رغبت اقدام به تولید و رشد بهره‌وری کنند.

فرشاد مؤمنی اظهار داشت: موتور خلق ارزش افزوده در اقتصاد ایران تجارت پول است. آنهایی كه خودشان را درگیر تولید می كنند در حال انجام یك کار ملی هستند. اما اگر این تولید بخواهد به دستاورد، انباشت و ارتقاء منجر شود باید ساختار نهادی در این مسیر همراهی اش كند. این همان چیزی است كه ما از بدو روی كار آمدن دولت جدید مكرر مطرح كردیم كه كانون اصلی مشكلات اقتصاد ایران این است كه ساختار نهادی ما بر علیه تولید آرایش پیدا كرده است.

وی در پاسخ به این سئوال که چرا مصرف مواد غذایی در ماه رمضان بیشتر می شود، گفت: در عمل ممكن است مصرف ما در ماه مبارك رمضان كم شود اما در اقتصاد سیاسی یك مفهوم به نام آینده هراسی داریم. وقتی كه دولت به سمت سیاست های تورم زا حركت می كند در هر سطحی واكنشش در میان عامه مردم نگرانی درباره آینده است. خیلی مواقع این واكنش از منطق متعارف اقتصادی هم خارج می شود هر چه قدر شدت این آینده نگری بیشتر باشد گرایش به مصرف هم بیشتر می شود.

وی با بیان اینکه سیاست‌های تورم‌زای دولت باعث آینده هراسی بین مردم شده و همین یکی از عوامل رشد مصرف مواد غذایی توسط مردم در ماه رمضان است، تصریح كرد: تجارت پس از اینكه معطوف به تولید می شود و در امتداد تولید موضوعیت پیدا می كند وقتی در یك ساخت رانتی قرار گرفت به كلی متفاوت می شود و آنجا دیگر صلاحیت ها و نوآوری ها نیست كه منشأ برخورداری می گردد. پیوندهای رانتی و فاسد با كانون های توزیع رانت منشأ برخورداری می شود. در ارتباط با بنیان های اینكه چرا تجارت ما مكمل تولید نبوده و بر ضد تولید است بیشتر باید صحبت شود.

این اقتصاددان گفت: درگیر تولید شدن با توجه به وضعیت فعلی اقتصاد کشور یک نوع مجاهدت است. ساختار فعلی اقتصاد کشور علیه تولید آرایش گرفته است.تجارت ایران در ساختار رانتی قرار دارد و پیوندهای فاسد با کانون‌های رانت منشا مشکلات کشور شده است. تجارت ما مکمل تولید نیست بلکه بر ضد تولید است. ساختار تولید محور باعث ایجاد انگیزه کار در کشور می‌شود.

مؤمنی ادامه داد: البته سیستم بانكی نیز كم و بیش به همین شكل است. به عنوان مثال در تمام دنیا وقتی به بانك های خصوصی اجازه فعالیت می دهند در حقیقت می خواهند تا با این اقدام كارآمدی بازار پول را ارتقاء دهند. در ارزیابی كه كمیسیون كلان اتاق بازرگانی انجام داده نشان داده شد كه بانک ها 73 درصد منابع خود را در اختیار غیر مولد ها گذاشته اند و بخش اعظمی از مابقی را با تكنولوژی هایی كه ظاهر سازی می كنند به شركت های خاص می دهند.

وی در پاسخ به این سئوال كه چرا عالی نسب یك كارآفرین متفاوت در ایران است، گفت: اگر به تاریخ اقتصادی ایران نگاه كنید می بینید كه از این تك ستاره های بزرگ همیشه كم و بیش بوده است. آن چیزی كه سرنوشت ساز بوده این است كه نظام تصمیم گیری كشور به این فكر بیفتد كه چرا این ستاره ها تكثیر نمی شوند.

مومنی خاطرنشان كرد: این بلوغ فكری در نظام تصمیم گیری كشور مشاهده نمی شود كه متوجه باشند كه اگر این روند ادامه پیدا كند یك دفعه چشم باز می كنند و می بینند تراز تجاری غیر نفتی كه بزرگترین ناموس اقتصاد سیاسی نفتی است در دوره چهارم 161 میلیارد دلار منفی شده است. اگر واقعاً دولتی بخواهد این مسئله را حل كند گرفتاری ها و پیچیدگی های موجود در كنار مقاومت هایی كه گروه های ذینفع می كنند كار را سخت می كند.

مؤمنی عنوان كرد: در ادبیات توسعه ذكر شده كه بزرگترین چالش برای یك دولت این است كه ترتیبات نهادی را به گونه ای سامان بدهند كه منافع فردی با منافع جمعی هم راستا شوند و این گونه می شود كه اكنون تجارت پول، رانت و فساد اقتصادی در كشور ایران بیداد می كند. در حقیقت وقتی این ساماندهی صورت گرفت برخی افراد حتی به بهای ضربه زدن به زندگی ده ها میلیون نفر منافع خودشان را لحاظ می كنند.

وی بیان كرد: مرحوم عالی نسب این بلوغ فكری را در نظام تصمیم گیری كشور در آن دوره ایجاد كرده بود كه بقاء نظام روی تولید استوار باشد. بنابراین ساختار نهادی آرایشش باید به گونه ای باشد كه تولید محور تصمیم گیری ها باشد نه منافع گروه های ذینفع غیر مولد . وقتی تولید محور شد همه چیز بر اساس نظم انجام می شود.

این کارشناس اقتصادی اذعان كرد: اعتقاد عالی نسب به دفاع از ناموس اقتصادی بود و تعبیرش این بود كه یك شیفت كار شرافت مندانه باید یك زندگی شرافت مندانه ایجاد كند و این مسئله همان چیزی كه اكنون فراموش شده است. وقتی كه در دوره 85 تا 90 كسری بودجه خانواده ها بر اساس گزارش رسمی چهار و نیم برابر افزایش پیدا می كند خب معنی دار است و كاملاً مشخص است كه از مسیر اثر گذاری صرف بر اقتصاد خارج می شود. در این صورت نمی شود انتظار یك فرهنگ متعالی یا یك همدلی و انسجام اجتماعی قابل قبول را از جامعه انتظار داشت.

مؤمنی گفت: بزرگترین لطمه ای كه به كشور وارد شده این است كه طی 25 سال گذشته یك چهره مثل عالی نسب كه از نوامیس اقتصاد ملی دروازه بانی می كرد از دست رفت. بنابراین تمام همگرایی های توسعه ای جای خودش را به چیزهای دیگر داد.

وی در پاسخ به این سئوال كه چرا عالی نسب به دنبال تولید لوازم خانگی رفت، گفت: این مبحث به ماجرای نهضت ملی شدن صنعت نفت در ایران بر می گردد. وقتی كه مصدق چند مشاور را برای این كار تعیین كرد و گفت اگر بعد از تحریم انگلیس بتوانیم یك تقاضای خیلی اندك حتی در داخل كشور به وجود بیاوریم آن وقت است كه می توانیم اقتصاد را بدون نفت اداره كنیم. وی تمام زندگی خود را گذاشت و كارخانه عالی نسب را راه اندازی كرد تا این خواسته شهید مصدق محقق شود.

این استاد دانشگاه یادآور شد: خلاء عجیبی كه در حال حاضر در كشور ما وجود دارد آینده نگری است. در این رویكرد آینده نگری و اهمیت به علم مرحوم عالی نسب عملكرد خوبی داشت چراكه در سال 1328 اسم كارخانه خود را صنایع نفت سوز و گاز سوز عالی نسب گذاشت. این نامگذاری در حالی بود كه اصلاً نامی از گاز مطرح نبود ولی وی گفت در مطالعات آینده شناختی به این نتیجه رسیدم كه به اعتبار زیست محیطی اهمیت نسبی گاز به تدریج بیشتر می شود.

مؤمنی تأكید كرد: در زمان جنگ بررسی كردیم كه در 40 سال گذشته 17 ركورد در مقیاس كلان اقتصاد كشور اتفاق افتاد كه 14 عدد از این ركوردها متعلق به دوران جنگ است. در این 40 سال فقط یكبار تورم یك رقمی را تجربه كردیم و آن هم در سال 64 بود كه رشد نقدینگی در اوج جنگ شش درصد بود. عالی نسب در آن سالها در زمینه انضباط بودجه ای خیلی سخت گیری كرد و یك اشراف منحصر به فرد در زمینه مسائل كلان داشت.

وی در پاسخ به این مطلب که بزرگترین خدمت عالی نسب چه بود، گفت: برای اولین بار در تاریخ ایران و در جنگ هشت ساله حتی یك مورد مرگ بر اثر قحطی و گرسنگی ثبت نشد و آن هم مدیون فعالیت وی بود. عالی نسب در این باره گفت من كاری كردم كه آن چیزهایی كه به حیات انسان ها مربوط است در كل دوره جنگ از فشار سوداگری های سوداگران مصون بماند و كسانی كه منافعشان در خطر بود در هر فرصتی به وی طعنه می زدند.

مومنی افزود: وقتی جنگ شروع شد ذخیره ارزی عراق هفت برابر ایران بود و با وجود اینكه جمعیتشان یك سوم ایران بود اما درآمد نفتی آنها با ایران برابری می كرد. ولی وقتی كه جنگ تمام شد ایران بدهی خارجی اش صفر بود و حتی بدهی های دوره پهلوی را هم پرداخت كرد در حالی كه عراق ذخیره ارزی اش به صفر رسیده بود و 85 میلیارد دلار هم بدهكار شده بود.

وی در پاسخ به این سئوال كه چرا بعد از جنگ آقای عالی نسب را كنار گذاشتند، گفت: گروه های ذینفعی بودند كه اعتقاد داشتند عالی نسب و پشتیبانی وی در دولت راه را بر فساد، رانت و ربا بسته است ، آنها فكر می كردند كه این کارهای عالی نسب یك نوع تنگ نظری است و طریق آزادسازی قبل از اینكه نهادهای پشتیبان بازار فراهم شود، خیری برای جامعه ایجاد می شود.

مؤمنی در پایان گفت: ما نباید شخصی به امور نگاه كنیم. تاریخ توسعه تاریخ نوآوری های نهادی كاهنده هزینه مبادله است. هفت نوآوری نهادی معرفی شد كه هر كدام امروز هم به كار گرفته شود اقتصاد كشور را متحول می كند. هنگام ارائه اولین بودجه به دولت جدید گفتم تصمیم گیری در مورد توزیع دلارهای نفتی را به مجلس واگذار كنید. اگر كسی بخواهد برخوردار شود باید به سمت تولید برود و تولید را جذاب كرده و شرایط رانت خواری را نیز افزایش می دهد.