نشست سرخ‌ها زیر ذره‌بین؛ معرفی استراتژی پنج‌ساله شی در آستانه دیدار با ترامپ

این نشست که با عنوان «پلنوم چهارم» شناخته می‌شود، درست چند روز پیش از دیدار احتمالی‌اش با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در حاشیه یک نشست بین‌المللی در کره‌جنوبی برگزار می‌شود و فرصتی است برای شی تا مدل برنامه‌ریزی اقتصادی دقیق و نظام‌مند چین و همچنین کنترل کامل خود بر دستگاه سیاسی کشور را به نمایش بگذارد.

این رویداد همچنین تضاد آشکاری را میان دو کشور به تصویر می‌کشد؛ در حالی که چین با تمرکز کامل بر برنامه‌ریزی متمرکز اقتصادی، به آینده می‌نگرد، دولت آمریکا وارد سومین هفته تعطیلی خود شده است، و قانون‌گذاران منتخب در واشنگتن همچنان در مورد بودجه سال آینده در بن‌بست هستند.

نگاهی به پشت‌صحنه سیاست چین

به نوشته سی‌ان‌ان، پلنوم چهارم از سوی ناظران خارجی به‌دقت دنبال می‌شود تا نشانه‌هایی از سازوکار درونی حزب کمونیست چین را آشکار کند؛ حزبی که فعالیتش به‌طور سنتی پشت درهای بسته انجام می‌شود. ابهامات درباره فضای داخلی حزب روز جمعه افزایش یافت؛ زمانی که رسانه‌های دولتی خبر برکناری ژنرال شماره دو ارتش چین را اعلام کردند؛ عالی‌رتبه‌ترین مقام نظامی که تاکنون در چارچوب کارزار ضدفساد شی از برکنار شده است.

این نشست در مقطع حساسی برای پکن برگزار می‌شود. رهبری چین در حال هدایت کشور در چشم‌اندازی هستند که روزبه‌روز خصمانه‌تر می‌شود؛ از یک‌سو با تنش‌های تجاری و محدودیت‌های فزاینده غرب بر دسترسی چین به فناوری‌های پیشرفته، و از سوی دیگر با چالش‌های ساختاری در داخل کشور. بر اساس آمار منتشرشده از سوی اداره ملی آمار چین، رشد اقتصادی این کشور در سه‌ماهه سوم سال جاری به پایین‌ترین سطح خود در سال رسید و با افت از ۵.۲ درصد در فصل قبل، به ۴.۸ درصد کاهش یافت؛ نشانه‌ای از فشارهایی که بر اقتصاد چین سنگینی می‌کند.

بیش از ۳۰۰ نماینده رسمی و غیررسمی از کمیته مرکزی قدرتمند حزب کمونیست در پکن گرد هم خواهند آمد. این پلنوم یکی از هفت نشستی است که معمولاً در فاصله میان دو کنگره حزبی برگزار می‌شود. انتظار می‌رود طرح پنج‌ساله‌ای که این هفته مورد بررسی قرار می‌گیرد، بر امنیت اقتصادی و نوآوری تکنولوژیک چین در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، پردازش کوانتومی، انرژی‌های نو و زیست‌فناوری تمرکز داشته باشد. این برنامه از سال ۲۰۲۶ آغاز و تا پایان دهه ادامه خواهد داشت. با این حال، برنامه پنج‌ساله تنها دستور کار پلنوم نیست. انتظار می‌رود این نشست شامل تغییرات احتمالی در ترکیب مقامات کلیدی نیز باشد.

برنامه پنج‌ساله جدید

جزئیات کامل برنامه پنج‌ساله بعدی تا زمان تصویب آن در مجلس ملی چین - که عملکرد «مهر تأیید» بر تصمیمات حزب را دارد - در ماه مارس سال آینده مشخص نخواهد شد. با این حال، شی جین‌پینگ پیش‌تر نشانه‌های روشنی از اولویت‌های خود ارائه داده است؛ او قصد دارد راهبرد اقتصادی کشور را به گونه‌ای تغییر دهد تا دستیابی به «رشد باکیفیت بالا» را در ادامه دهه تضمین کند.

شی که در سال ۲۰۲۲ با شکستن سنت‌های سیاسی برای سومین دوره متوالی در رأس قدرت باقی ماند و تاکنون جانشینی برای خود معرفی نکرده، به احتمال زیاد تا پایان دهه در قدرت خواهد ماند. او اوایل امسال از رهبران استانی خواست تا در پنج سال آینده تمرکز خود را بر رشد صنایع نوظهور و آینده‌نگر، پیشرفت در فناوری‌های کلیدی و پیشرفته و نیز هماهنگی میان توسعه و امنیت بگذارند؛ در حالی که همزمان، خطرات داخلی و خارجی را نیز در تصمیم‌گیری‌ها در نظر بگیرند.

چین در سال‌های اخیر در صنایع پیشرفته‌ای چون خودروهای برقی، پنل‌های خورشیدی و باتری‌ها پیشرفت چشمگیری داشته و به سرعت در حوزه‌های پیشرفته دیگری مانند تراشه‌سازی، هوش مصنوعی و زیست‌فناوری - که همگی در برنامه پنج‌ساله فعلی (رو به پایان) ذکر شده‌اند - در حال نزدیک شدن به ایالات متحده است.

با این حال، نوآوری صنعتی چین با چالشی جدی روبه‌روست: افزایش بیش از حد ظرفیت تولید. جهش تولید داخلی باعث شده بسیاری از شرکای تجاری، پکن را به اشباع بازارهای جهانی با کالاهای ارزان‌قیمت متهم کنند؛ در حالی که همین مازاد تولید در داخل، به رکود قیمتی و جنگ قیمتی شدید میان شرکت‌های رقیب دامن زده است. اقتصاد چین اکنون نیازمند بازتنظیم و تعدیل است، چرا که با مجموعه‌ای از مشکلات ساختاری روبه‌روست: رکود طولانی‌مدت در بخش املاک، تورم منفی مداوم، تقاضای ضعیف مصرف‌کننده، بیکاری بالای جوانان و در بلندمدت نیز جمعیت رو به پیری و کاهش جمعیت فعال کشور.

کندی رشد اقتصادی در سه‌ماهه سوم امسال نسبت به فصل‌های قبل، فشار را بر حزب کمونیست برای تحقق هدف رشد سالانه حدود ۵ درصد افزایش داده است. طبق داده‌های رسمی، اقتصاد چین در سه‌ماهه نخست سال نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵.۲ درصد رشد داشته است. مقام‌های چینی روز دوشنبه افت رشد در سه‌ماهه سوم را ناشی از «محیط خارجی پیچیده و دشوار» دانستند؛ از جمله تأثیر تعرفه‌ها بر اقتصاد جهانی و همچنین گذار اقتصاد چین از موتورهای رشد قدیمی به محرک‌های جدید.

با وجود این بادهای مخالف اقتصادی، بسیاری از تحلیل‌گران انتظار دارند شی جین‌پینگ در مسیر کنونی خود باقی بماند، هرچند با برخی اصلاحات هدفمند. جیکوب گانتز، رئیس برنامه اقتصاد و صنعت در اندیشکده مریکس مستقر در برلین، گفت: «دلایل چندانی وجود ندارد که انتظار داشته باشیم برنامه پنج‌ساله جدید مسیر متفاوتی در پیش بگیرد؛ شی جین‌پینگ اکنون به‌طور کامل بر کل نظام مسلط است و در این مرحله نیازی به ارائه ابتکارهای پر سر و صدا ندارد».

گانتر پیش‌بینی می‌کند که برنامه جدید حاوی «نشانه‌هایی» از تمرکز بر افزایش مصرف داخلی و مقابله با پدیده‌ی موسوم به «درون‌گرایی رقابتی» یا همان رقابت مخرب داخلی ناشی از ظرفیت مازاد تولید باشد. به گفته او، نشانه‌های واقعی از یک تغییر عمیق‌تر، در صورت وقوع، شامل گسترش نظام تأمین اجتماعی، اصلاح یارانه‌ها و مهار سرمایه‌گذاری بیش از حد در ماه‌ها و سال‌های آینده خواهد بود.

تغییرات احتمالی در سطح مقامات

نگاه‌ها همچنین به تغییرات احتمالی در ساختار قدرت حزب و ارتش دوخته شده است؛ از جمله انتصاب‌های جدید در کمیسیون مرکزی نظامی (CMC) - نهادی که بر نیروهای مسلح دو میلیون نفری چین نظارت دارد. این کمیسیون در ماه‌های اخیر به‌شدت از کارزار ضدفساد شی جین‌پینگ متأثر شده است. از سال ۲۰۲۳ تاکنون سه تن از شش عضو نظامی آن برکنار شده‌اند، از جمله ژنرال هه وِیدونگ، مرد شماره دو ارتش.

اعلام برکناری او در روز جمعه، به گمانه‌زنی‌های چندماهه درباره سرنوشتش پایان داد. او از ماه مارس گذشته از انظار عمومی ناپدید شده بود. هه ویدونگ علاوه بر معاونت کمیسیون نظامی، از اعضای کمیته پولیتبورو حزب نیز بود، دومین نهاد قدرتمند در سلسله‌مراتب حزب کمونیست. اخراج او همزمان با برکناری میاو هوا، یکی دیگر از اعضای کمیسیون، و هفت افسر ارشد دیگر اعلام شد. طبق گزارش رسانه‌های دولتی، تمامی این افراد به ارتکاب «جرایم سنگین مرتبط با وظایف شغلی و مبالغ کلان» مظنون هستند. این پاکسازی‌ها اکنون تعداد کم‌سابقه‌ای از کرسی‌های خالی را در کمیته مرکزی حزب برجای گذاشته است - نهادی که در سال ۲۰۲۲ با ۲۰۵ عضو اصلی و ۱۷۱ عضو علی‌البدل آغاز به کار کرده بود. انتظار می‌رود حدود ۱۲ کرسی در این پلنوم از میان اعضای علی‌البدل پر شود.

به گفته نیل توماس، پژوهشگر سیاست چین در مؤسسه سیاست آسیا، وجود این جایگاه‌های خالی و احتمال اقدامات انضباطی جدید در هفته جاری می‌تواند به «بزرگ‌ترین تغییر در نیروی انسانی حزب در یک پلنوم از سال ۲۰۱۷ تاکنون منجر شود. پاکسازی‌های گسترده نه تنها قدرت شی را تضعیف نمی‌کند، بلکه تسلط او را بر حزب و ارتش آزادی‌بخش خلق تقویت می‌کند. هر عضو کمیته مرکزی اکنون می‌داند که آینده‌اش به رضایت و اعتماد شی وابسته است».