سهم ناچیز لبنیات ایرانی از بازار ۲۵ میلیارد دلاری منطقه

صنعت لبنیات ایران با ظرفیت سالانه تولید بیش از ۱۰ میلیون تن شیر خام و رتبه دوازدهم جهانی در تولید، یکی از بخش‌های باثبات و کمتر تحریم‌پذیر اقتصاد کشور به شمار می‌آید؛ با این حال، سهم آن از بازار ۲۵ میلیارد دلاری منطقه خاورمیانه و آسیای میانه همچنان ناچیز است. بر اساس داده‌های گمرک جمهوری اسلامی ایران و گزارش انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی، صادرات لبنیات کشور هرچند در سال ۱۴۰۳ از مرز یک میلیارد دلار عبور کرده، اما این رقم در برابر حجم واردات لبنیات کشورهای همسایه مانند عراق، روسیه، عربستان و ازبکستان بسیار اندک است.

در شرایطی که بازار جهانی لبنیات طبق گزارش مؤسسه تحقیقاتی Cognitive Market Research تا سال ۲۰۳۳ به بیش از ۶۵۸ میلیارد دلار خواهد رسید و منطقه خاورمیانه نیز با نرخ رشد سالانه حدود ۱.۴ درصد در حال گسترش است، ایران می‌تواند از مزایای موقعیت جغرافیایی، برند حلال، و قیمت‌های رقابتی خود برای افزایش صادرات بهره گیرد. کارشناسان معتقدند توسعه صادرات لبنیات، نه‌تنها به تحریم‌گریزی هوشمند کمک می‌کند بلکه می‌تواند منبعی پایدار برای تأمین ارز و کاهش وابستگی به درآمد نفتی باشد.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند در همین رابطه گفت: سهم کمی لبنیات ایران در بازار کشورهای همسایه با وضعیت کیفی و پتانسیل بسیار زیاد این صنایع تناسبی ندارد. صنایع لبنی کشور می‌توانند با یک سری اقدامات، هم سهم بیشتری از این بازارها کسب کنند و هم به یک منبع ارزآوری برای کشور حتی در شرایط تحریمی فعلی تبدیل شوند.

سیدطه‌حسین مدنی با اشاره به بازار جهانی محصولات لبنی در دنیا، گفت: سال ۲۰۲۱ درآمد فروش بازار جهانی محصولات لبنی حدود ۴۸۸ میلیارد دلار بود. این رقم در سال ۲۰۲۵ به بیش از ۵۳۹ میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۳۳ به ۶۵۸ میلیارد دلار برسد.

وی با اشاره به تفکیک بازار لبنیات مناطق مختلف جهان، ادامه داد: بازار محصولات لبنی اروپا در سال جاری میلادی به بیش از ۱۹۰ میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۳۳ به ۲۲۸ میلیارد دلار برسد. بازار لبنیات آسیا و اقیانوسیه هم در سال جاری به ۱۲۳ میلیارد دلار رسید و در سال ۲۰۳۳ حدود ۱۶۳ میلیارد دلار خواهد بود. حجم این بازار در خاورمیانه هم امسال حدود ۲۱ میلیارد دلار برآورد شده و طبق پیش‌بینی‌ها در سال ۲۰۳۳ حدود ۲ میلیارد دلار بیشتر خواهد شد.

مدنی افزود: آفریقا هم از بازار خوبی برای محصولات لبنی برخوردار است. حجم بازار محصولات لبنی در این قاره در سال جاری به حدود ۱۱ میلیارد دلار و در سال ۲۰۳۳ حدوداً به ۱۴ میلیارد دلار خواهد رسید.

منبع: cognitivemarketresearch

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند خاطرنشان کرد: این اعداد از روند رو به رشد و افزایش تقاضای جهانی برای محصولات لبنی حکایت دارد. این روند افزایشی برای کشوری چون ایران که جزو ۲۵ کشور اول تولید کننده شیر جهان است می‌تواند یک فرصت بسیار خوب و کمتر اثرپذیر از تحریم‌ها تلقی شود.

قیمت صادراتی شیر کم‌چرب بر اساس دلار آمریکا برای هر تن

قیمت صادراتی کره بر اساس دلار آمریکا برای هر کیلوگرم

مدنی با اشاره به فعال شدن مکانیسم ماشه و محدودیت بیشتر بر فروش نفت گفت: در این شرایط اگر به دنبال ثبات اقتصادی هستیم باید به سمت منابع درآمدی برویم که هم ارزش افزوده بالایی دارند و هم کمتر تحریم‌پذیر هستند. این مسیر را می‌توان در قالب تحریم‌گریزی هوشمند و بخش‌هایی چون صنایع غذایی به ویژه صنایع لبنی دنبال کرد.

مدنی در ادامه به ارائه توضیحاتی درباره بازار شیر و کره به عنوان دو محصول مهم لبنی و فرصت تجار ایرانی برای نقش‌آفرینی بیشتر در این بازار پرداخت و گفت: قیمت متوسط هر کیلوگرم شیر در بازارهای جهانی حدود ۲.۷ دلار و قیمت متوسط کره حدود ۷ دلار است. این یعنی هر کیلوگرم شیر ایران در بازارهای جهانی بدون محاسبه هزینه حمل و نقل و سود خرده فروشی، طبق دلار مبادله‌ای ۱۸۹ هزار تومان و هر کیلوگرم کره ۴۹۰ هزار تومان است. این ارقام در صورت محاسبه با نرخ دلار در بازار آزاد به ترتیب حدود ۲۹۷ هزار تومان و ۷۷۰ هزار تومان خواهد بود. محاسبه این قیمت‌ها با نرخ آزاد به این دلیل است که صادرکنندگان می‌توانند در صورت موفقیت در صادرات این محصولات، ارز حاصل از صادرات را با واردات شمش طلا با اطلاعات مشخص رفع تعهد نمایند.

مدنی با بیان اینکه صنایع غذایی ایران به ویژه لبنیات به صورت کیفی جایگاه خوبی در منطقه دارد، افزود: برندهای قدرتمند و خوشنام ایرانی در منطقه با محصولات متنوع و قیمت‌های رقابتی، می‌توانند به خوبی اهداف مربوط به تحریم‌گریزی و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی کشور را محقق کنند.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند اظهار کرد: اعتماد به لبنیات ایران در کشورهای همسایه و آفریقایی به خوبی شکل گرفته است. همچنین حساسیت روی برند حلال حتی در اروپا و کیفیت برتر برند حلال ایران نسبت به سایر کشورها، زمینه خوبی برای حضور کشور ما در این بازارها فراهم کرده است.

وی در ادامه با اشاره به آمار مربوط به صادرات لبنیات از ایران خاطرنشان کرد: طبق آمار گمرک، ایران در سال ۱۴۰۲ در بخش HS Code 04 که عمده آن مربوط به لبنیات است بیش از ۵۵۷ هزار تن به ارزش حدود ۷۴۶ میلیون دلار صادرات داشته است. مقصد ۵۳ درصد ارزشی این صادرات کشور عراق بوده است. ۲۲ درصد به پاکستان و ۹ درصد آن به افغانستان صادر شده است. کشورهای امارات، آذربایجان، سوریه، ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان، گرجستان و ارمنستان هم در رده‌های بعدی قرار داشته‌اند.

مدنی در ادامه گفت: طبق گزارش انجمن صنایع و فرآورده‌های لبنی ایران، میزان صادرات در سال ۱۴۰۳ با ۱۹ درصد رشد حجمی و ۴۲ درصد رشد در ارزش نسبت به سال ۱۴۰۲، به بیش از ۶۶۰ هزار تن رسید که ارزش آن یک میلیارد و ۵۹ میلیون دلار بوده است.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند افزود: انجمن صنایع و فرآورده‌های لبنی ایران در مورد میزان صادرات سال ۱۴۰۴ هم اعلام کرده که آمار صادرات لبنیات از ابتدای امسال تا پایان مرداد، مجموعاً ۳۰۱ هزار و ۷۹۵ تن به ارزش ۴۹۱ میلیون دلار بوده است. این میزان نسبت به مرداد سال گذشته ۲۳ درصد رشد در حجم صادرات و ۲۸ درصد رشد در ارزش صادرات داشته است.

صادرات به قطر برابر با صادرات به کانادا

وی در ادامه اظهار کرد: نگاه به این آمار، وضعیت کلی صنایع لبنی کشور را نمایان می‌کند. اما بررسی جزئی‌تر، نشان می‌دهد که این بخش از صنعت کشور همچنان از ظرفیت خوبی برای صادرات برخوردار است. مثلاً صادرات یک ساله لبنیات ایران به قطر کمی بیشتر از ۴۰۰ تن و تقریباً با کشوری چون کانادا برابر بوده است!

حتی ۱ درصد بازار روسیه هم متعلق به ایران نیست

مدنی ادامه داد: روسیه یکی از بازارهای پرظرفیت لبنیات است که ایران می‌تواند سهم زیادی از این بازار را در اختیار بگیرد. این کشور در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار محصولات با HS Code 04 همچون شیر و لبنیات وارد کرده است که سهم ایران فقط ۲۷۰۰ تن به ارزش ۳.۵ میلیون دلار بوده است. این یعنی ایران حتی یک درصد بازار لبنیات روسیه را هم به خود اختصاص نداده است که جای تأسف دارد. در مقابل آذربایجان ۸۶ میلیون دلار (۳۰ برابر ایران)، ترکیه ۴۴ میلیون دلار (۱۵ برابر ایران)، قزاقستان ۴۲ میلیون دلار، فرانسه ۲۹ میلیون دلار، انگلیس ۲۷ میلیون دلار و اروگوئه هم ۲۷ میلیون دلار به روسیه صادرات لبنیات داشته‌اند.

سهم کم ایران از بازار لبنیات ازبکستان

مدنی ادامه داد: ازبکستان یکی دیگر از کشورهای همسایه ایران است که با جمعیت ۳۶ میلیون نفری، از یک بازار وارداتی ۱۶۵ میلیون دلاری برخوردار است اما ایران در سال ۱۴۰۲ توانسته کمتر از پنج میلیون دلار به این کشور صادرات داشته باشد. این در حالی است که صادرات لبنیات روسیه به ازبکستان حدود ۵۰ میلیون دلار بوده است بلاروس هم ۴۰ میلیون دلار و فرانسه ۱۵ میلیون دلار به ازبکستان لبنیات صادر کرده‌اند.

وی گفت: صنایع لبنی ایران از پتانسیل بسیار بالاتری برای حضور در بازار کشورهای همسایه‌ای مانند ازبکستان برخوردار هستند. به ویژه اینکه کشورهای آسیای میانه در خشکی محصور شده‌اند و ایران به راحتی می‌تواند بازار مناسبی در این کشورها داشته باشد. این تبادلات می‌تواند به صورت فروش محصول و تهاتر با نهاده‌های دامی مورد نیاز پیش رفته و بخشی از نگرانی‌های مربوط به تشدید تحریم‌های بانکی و محدودیت‌های انتقال پول را نیز رفع کند.

مدنی به صادرات کم محصولات HS Code 04 به برخی کشورها هم اشاره و خاطرنشان کرد: در سال ۱۴۰۲ یک محموله یک تنی خامه از پیام و یک محموله ۱۴ تنی پنیر از تبریز به اتریش صادر شده است. ۲۵ تن شیر خشک صنعتی هم از گمرک قم به نیجریه صادر شده است. حدود ۶۰۰ کیلوگرم پنیر به نروژ، ۵۵۰ کیلوگرم از نوشهر به ژاپن، ۵۰۰ کیلوگرم از فرودگاه امام خمینی (ره) به چین، ۵۰۰ کیلوگرم به رومانی و ۲۲۰ کیلوگرم از تبریز به دانمارک صادر شده است.

وی گفت: این ارقام به هیچ وجه زیبنده صنعت لبنیات کشور نیست. این صنایع می‌توانند با اتخاذ یک سری راهکارهای هوشمندانه در تجارت همچون بکارگیری «اطلس تجارت ایران» و البته در مدیریت کسب‌وکار خود برای افزایش تولید و کاهش هزینه‌ها، نقش بیشتری در بازارهای جهانی به ویژه کشورهای همسایه و منطقه ایفا کنند. آنها می‌توانند با استفاده از داده‌های تحلیلی، زنجیره تأمین را مدیریت و ضایعات تولید را کاهش دهند و ورود پرقدرتی به بازارها داشته باشند.

مدنی تأکید کرد: به‌کارگیری فناوری‌های نوین در بسته‌بندی برای افزایش ماندگاری و کاهش هزینه لجستیک هم به آنان برای بازاریابی بهتر در منطقه کمک خواهد کرد. توسعه انرژی‌های جایگزین و مدیریت بهینه مصرف هم به حضور رقابتی آنان در بازارهای جهانی کمک می‌کند.

تهاتر لبنیات با نهاده‌های دامی برای رفع دغدغه‌های یارانه‌ای دولت

وی با اشاره به مسأله یارانه‌های دولتی و نقش دولت در تعیین ساز و کارهای صادراتی، گفت: این صنایع می‌توانند بخشی از درآمدهای فروش محصولات خود به کشورهای منطقه را با نهاده‌های دامی یا اقلام مورد نیاز خود در زنجیره تأمین و حتی ارزش تهاتر کرده و با این روش، نگرانی دولت در مورد خروج یارانه‌های ارزی و حمایتی را رفع کنند. این اقدام همچنین می‌تواند ریسک بازگشت ارز حاصل از صادرات را به دلیل محدودیت‌های بانکی کاهش دهد. صنایع لبنی همچنین می‌توانند چالش‌هایی که ممکن است در زنجیره تأمین خود داشته باشند را تا حد زیادی مدیریت کرده و بر سودآوری از ارزش افزوده متمرکز شوند.