تصویب افزایش قیمت سوخت توسط دولت، اما از کی و چگونه؟

با تصویب مصوبه تازه هیات وزیران در ۲۷ شهریور و ابلاغ آن در ۱۳ مهر ۱۴۰۴، مسیر افزایش تدریجی قیمت بنزین و اصلاح نظام یارانه سوخت مشخص شد. در این مصوبه، علاوه بر چندنرخی شدن بنزین و پرداخت هزینه جایگاه‌ها توسط مردم، مقرر شده سهمیه بنزین از حالت مقداری به اعتبار ریالی تغییر کند.

دولت در مصوبه‌ای تازه، چارچوب اصلاح قیمت بنزین و سایر حامل‌های انرژی را تعیین کرد؛ اقدامی که به‌نظر می‌رسد گامی مقدماتی برای افزایش تدریجی نرخ سوخت در سال آینده باشد.

بر اساس این مصوبه که در تاریخ ۲۷ شهریور ۱۴۰۴ (۱۷ سپتامبر ۲۰۲۵) به تصویب هیات وزیران رسیده و ۱۳ مهرماه (۵ اکتبر) ابلاغ شده است، فاصله قیمتی میان بنزین و گاز طبیعی فشرده (CNG) افزایش خواهد یافت تا مصرف‌کنندگان به استفاده از سوخت گاز تشویق شوند.

در بخش دیگری از این مصوبه، دولت تأکید کرده است که سقف سهمیه مصرف بنزین تعیین و سوخت به‌صورت چند نرخی عرضه می‌شود؛ به این معنا که مصرف بیش از سهمیه تعیین‌شده با نرخ بالاتری محاسبه خواهد شد.

همچنین هزینه حمل‌ونقل سوخت و حق‌العمل جایگاه‌های بنزین بر عهده مردم گذاشته شده است. بر اساس بند دیگری از مصوبه، قیمت بنزین هر سال متناسب با نرخ تورم تعدیل می‌شود تا از فشار مالی ناشی از ناترازی در حوزه انرژی کاسته شود.

یکی از مهم‌ترین تغییرات ساختاری در این طرح، تبدیل سهمیه بنزین از حالت مقداری به اعتبار ریالی است. طبق این بند، تا آذرماه ۱۴۰۵ (دسامبر ۲۰۲۶) یارانه سوخت به‌صورت ریالی در کارت‌های بانکی مردم شارژ می‌شود و هزینه هر لیتر بنزین بر اساس نرخ روز از آن کسر خواهد شد.

در حال حاضر، قیمت بنزین سهمیه‌ای ۱٬۵۰۰ تومان، بنزین آزاد ۳٬۰۰۰ تومان و بنزین سوپر ۳٬۵۰۰ تومان است. با این حال، دولت هنوز جزئیات میزان افزایش، سقف نهایی سهمیه و روش محاسبه نرخ آزاد را اعلام نکرده است.

در ماه‌های اخیر، مسئله ناترازی انرژی به یکی از دغدغه‌های اصلی دولت تبدیل شده است. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری، در مردادماه امسال از طرح کاهش سهمیه سوخت خانوارهای پرمصرف و تخصیص منابع حاصل به دهک‌های پایین درآمدی خبر داده بود.

از سوی دیگر، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، نیز با اشاره به فاصله زیاد بین قیمت تمام‌شده و نرخ فروش بنزین، تأکید کرده بود که تداوم این روند به زیان اقتصاد ملی است.

نمایندگان مجلس از جمله رضا سپهوند، عضو هیأت رئیسه کمیسیون انرژی نیز از بررسی چند سناریو برای اصلاح قیمت در بودجه ۱۴۰۵ سخن گفته‌اند؛ از جمله سه‌نرخی شدن بنزین، حذف یارانه سوخت دهک‌های پردرآمد و افزایش پلکانی قیمت‌ها.

افزایش قیمت بنزین شاید یکی از ساده‌ترین راهکارها برای جبران کسری بودجه و کنترل مصرف باشد، اما بدون اصلاحات بنیادین در حوزه حمل‌ونقل، نتیجه‌ای پایدار نخواهد داشت.

پیش از اجرای چنین تصمیمی، باید بستر استفاده از خودروهای برقی، هیبریدی و گازسوز فراهم شود، تولیدکنندگان به ساخت خودروهای کم‌مصرف و مدرن ترغیب شوند و واردات خودروهای برقی و هیبریدی تسهیل گردد.

در ایران، به دلیل عوارض سنگین واردات و سیاست‌های غیرکارشناسی، قیمت خودروها گاه دو تا سه برابر بهای جهانی است. در چنین شرایطی، می‌توان گفت خریداران ایرانی بخش عمده هزینه سوخت سال‌های آینده را در همان زمان خرید خودرو به دولت پرداخت کرده‌اند.

بنابراین، هرگونه تصمیم برای افزایش قیمت بنزین باید با اصلاح هم‌زمان زیرساخت‌ها، حمایت از فناوری‌های پاک و فراهم‌سازی شرایط عادلانه برای مصرف‌کنندگان همراه باشد؛ در غیر این صورت، افزایش قیمت سوخت تنها فشار اقتصادی بیشتری بر مردم وارد خواهد کرد و اهداف زیست‌محیطی یا مصرفی را نیز محقق نخواهد ساخت.

مصوبه تازه دولت نشانه‌ای روشن از عزم جدی برای اصلاح نظام یارانه سوخت و تعدیل تدریجی قیمت بنزین است. اما اجرای موفق آن مستلزم آماده‌سازی زیرساخت‌ها، شفافیت در اطلاع‌رسانی و در نظر گرفتن توان اقتصادی مردم خواهد بود.