مس، بلیت طلایی عمان
در حالی که کشورهای حوزه خلیج فارس به دنبال آینده‌ای فراتر از نفت و گاز هستند، عمان پس از سه دهه وقفه، صنعت مس خود را دوباره راه‌اندازی کرده است.
ایران- عمان به دنبال احیای صنعت مس است، اما هنوز مشخص نیست که این حرکت صرفاً نمادین خواهد بود یا به تحولی واقعی منجر می‌شود.
عمان به دلیل میراث فرهنگی‌اش شناخته می‌شود، اما در دهه‌های اخیر تاریخ اقتصادی آن بر پایه منابع طبیعی شکل گرفته است. در اوایل دهه ۱۹۶۰، چهره کشور و استانداردهای زندگی شهروندان آن با امروز قابل مقایسه نبود.
چند سال پس از کشف ذخایر عظیم نفتی در میانه همان دهه، عمان دگرگون شد. جاده‌ها، راه‌آهن، مدارس و بیمارستان‌ها از جمله زیرساخت‌هایی بودند که با ثروت تازه کشور ساخته شدند. به این ترتیب، اقتصاد عمان تغییر یافت و نفت و گاز به محور اصلی آن تبدیل شدند.
اکنون و پس از شش دهه، سلطان‌نشین عمان در مسیر تنوع‌بخشی به اقتصاد خود قرار دارد تا وابستگی به هیدروکربن‌ها را کاهش دهد. منابعی که طی دهه‌های اخیر با نوسانات فراوانی روبه‌رو بوده‌اند و انتظار می‌رود با گذار جهانی انرژی، این نوسانات شدت یابد.
این تلاش‌ها واکنشی شتاب‌زده به تحولات جدید نیست، عمان از میانه دهه ۱۹۹۰ و تحت برنامه چشم‌انداز ۲۰۲۰ حرکت به سوی توازن اقتصادی را آغاز کرده بود. امروز برنامه چشم‌انداز ۲۰۴۰ در حال اجراست و احیای بخش معدن از اهداف کلیدی آن به شمار می‌رود.
کریستوفر آرمیتاژ، شریک عمومی و کارشناس انرژی و منابع خاورمیانه در شرکت Deloitte، می‌گوید: چشم‌انداز ۲۰۴۰ بر پایه‌هایی ساخته شده که چشم‌انداز ۲۰۲۰ بنا گذاشت. همان برنامه بود که نخستین بار نیاز به حرکت فراتر از نفت را مطرح و بستر نهادی و قانونی لازم برای رشد بخش‌های غیرنفتی مانند معدن را فراهم کرد.
علاوه بر معدن، عمان قصد دارد بازارهای دیگری همچون کشاورزی، شیلات، لجستیک، تولید، بنادر، انرژی‌های تجدیدپذیر و گردشگری را توسعه دهد. همچنین ایجاد فرصت‌های شغلی، آموزش مهارت‌های جدید و جذب سرمایه‌گذاری خارجی (FDI) از اهداف کلیدی است.
آرمیتاژ اضافه می‌کند: اکنون در چارچوب چشم‌انداز ۲۰۴۰، مس یک اولویت راهبردی است و با توجه به پیش‌بینی رشد تقاضا، عمان این بخش را فرصتی برای ورود به بازارهای در حال رشد می‌بیند.
بازگشت مس پس از ۳۰ سال
در آغاز سال ۲۰۲۵ خبر مهمی منتشر شد، شرکت دولتی Minerals Development Oman (MDO) برای نخستین بار پس از سه دهه، از معدن کنسانتره مس صادر کرد.
این اقدام نتیجه یک برنامه اکتشافی گسترده بود که چند سال پیش آغاز شد و هدف آن احیای معادن لاسَیل، البَیضه و مزون بود. ازسرگیری فعالیت در معدن لاسَیل در ولایت صُحار (بلوک معدنی شماره ۴) به منزله بازگشت صنعت مس عمان پس از ۳۰ سال توقف بود.
شرکت MDO در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: این نقطه عطف بازتابی از تعهد ما به پیشبرد بخش معدن عمان و ترویج رشد پایدار است. این پروژه بخشی کلیدی از برنامه توسعه جاه‌طلبانه ماست.
تاریخ پرچالش معدنکاری مس در عمان
هرچند عمان پیشینه تولید مس دارد، رویکرد کنونی آن متفاوت از دهه‌های گذشته است. در سال ۱۹۸۳، شرکت معدنکاری عمان تأسیس شد و برای بیش از یک دهه تمرکز بر ذوب داخلی از ذخایر کم‌عیار VMS بود. در اوایل دهه ۱۹۹۰ موفقیت‌هایی در تولید مس به دست آمد، اما تا میانه دهه ۱۹۹۰ تولید متوقف شد. دلیل آن عیار پایین ذخایر، هزینه بالای استخراج و فرآوری، و قیمت پایین جهانی مس بود.
آرمیتاژ می‌گوید: عمان قادر به رقابت با تولیدکنندگان بزرگ و کارآمدی چون کودلکوی شیلی، فریپورت مک‌موران آمریکا و Southern Copper پرو نبود. زیرساخت‌ها نیز قدیمی و فاقد سرمایه‌گذاری برای نوسازی بود.
او ادامه می‌دهد: امروز عمان به تولید و صادرات کنسانتره روی آورده، چون ذوب مس سرمایه‌بر و انرژی‌بر است؛ در حالی که صادرات کنسانتره به عمان امکان می‌دهد به تقاضای جهانی پاسخ دهد، با هزینه کمتر و اثرات زیست‌محیطی پایین‌تر.
طبق تحلیل GlobalData، تا پایان سال آینده تولید در معدن البیضه هم از سر گرفته می‌شود. مجموع ذخایر لاسَیل و البیضه حدود ۲.۸ میلیون تن سنگ معدن مس برآورد شده که طی ۴ تا ۵ سال می‌تواند حدود ۸۰۰ هزار تن در سال تولید داشته باشد. معدن مزون، بزرگ‌ترین پروژه، قرار است در سال ۲۰۲۷ آغاز به کار کند و شامل پنج معدن روباز و یک کارخانه فرآوری با ظرفیت تولید ۱۱۵ هزار تن کنسانتره مس در سال خواهد بود.
برخی تحلیلگران این تحولات را بیشتر نمادین می‌دانند، اما آرمیتاژ تأکید می‌کند که عمان قصد ندارد با غول‌هایی مثل شیلی یا پرو رقابت کند، بلکه می‌خواهد خود را به‌عنوان یک تأمین‌کننده مطمئن و میان‌رده استراتژیک معرفی کند.
او توضیح می‌دهد: تمرکز بر صادرات کنسانتره باکیفیت است، با تکیه بر موقعیت جغرافیایی نزدیک به آسیا، اروپا و هند. عمان خریدارانی را هدف قرار داده که به دنبال منابع متنوع، مطمئن و با ردپای کربنی پایین هستند.
GlobalData پیش‌بینی می‌کند عمان تا اوایل دهه آینده از رتبه ۴۸ به رتبه ۳۳ تولیدکنندگان مس جهان ارتقا یابد.
زیرساخت‌ها و پایداری
بازگشت مس برای اقتصاد وسیع‌تر کشور نیز اهمیت دارد. بندر صُحار، محل صادرات کنسانتره، به‌روز شده و امکانات حمل بار فله ارتقا یافته است. دسترسی جاده‌ای مناسب است و طرح‌هایی برای توسعه راه‌آهن، از جمله «کریدور معدنی» از داخل کشور به سواحل وجود دارد.
عمان همچنین بازفرآوری باطله‌های قدیمی را آغاز کرده تا تولید را افزایش دهد و اثرات زیست‌محیطی را کاهش دهد. در ژوئن، یک کارخانه بازیافت پسماند معدنی در صُحار افتتاح شد. این کارخانه با فناوری پایدار و انرژی تجدیدپذیر، سالانه ۱۲ هزار تن کاتد مس تولید خواهد کرد.
به گفته صالح بن سعید ماسان از وزارت بازرگانی، صنعت و توسعه سرمایه‌گذاری، این نمونه‌ای عملی از فناوری پاک و تعهد دولت به ادغام پایداری در توسعه صنعتی است.
با وجود پیشرفت‌ها، عمان هنوز با موانعی روبه‌رو است. قوانین معدنی در حال اصلاح است، اما سرمایه‌گذاران با مشکلاتی مانند مجوزها، دسترسی به زمین و هماهنگی میان نهادها روبه‌رو هستند. آرمیتاژ تأکید می‌کند: تسهیل این فرآیندها برای تحقق اهداف سرمایه‌گذاری خارجی ضروری است.
اکثر ذخایر شناخته‌شده مس در منطقه الباطنه در شمال عمان قرار دارند، حدود ۲۰ کانسار VMS که مقیاس‌شان کوچک‌تر از ذخایر عظیم پورفیری شیلی و پرو است. بسیاری از آن‌ها در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ بررسی شدند، اما با فناوری قدیمی و بدون حفاری پیگیر.
او هشدار می‌دهد، پتانسیل کشف ذخایر بیشتر وجود دارد، به‌ویژه در اعماق یا مناطق کمتر بررسی‌شده، اما این به سرمایه‌گذاری جدی و فناوری مدرن نیاز دارد. در غیر این صورت، ذخایر فعلی فقط ۱۰ تا ۲۰ سال فعالیت را پشتیبانی می‌کنند.
در حال حاضر مشخص نیست که احیای صنعت مس عمان بیشتر نمادین است یا تغییری واقعی، اما این کشور گامی مهم به‌سوی تنوع اقتصادی و اهداف چشم‌انداز ۲۰۴۰ برداشته است.
آرمیتاژ نتیجه می‌گیرد که آغاز دوباره پروژه‌هایی مثل لاسَیل و مزون تنها تجاری‌سازی منابع نیست، بلکه به معنای ایجاد مشاغل ارزشمند، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و جایگاه‌یابی عمان در زنجیره‌های تأمین جهانی است. این اقدامی حساب‌شده برای کاهش وابستگی به نفت و ساختن اقتصادی متنوع‌تر است.
