ایران در حاشیه تجارت جهانی؛ سه‌دهم درصد از کیک ۳۲ هزار میلیاردی
وزیر پیشین بازرگانی گفت: ایران با وجود ظرفیت‌های فراوان، تنها سه‌دهم درصد از تجارت جهانی را در اختیار دارد؛ در حالی که سهم واقعی کشور باید به یک درصد برسد.
امروزه تجارت و حضور در بازارهای خارجی به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی در نظر گرفته می‌شود. این یعنی عوامل و شرایط متعددی دست به دست هم داده‌اند تا یک کشور بتواند سهمی از بازار بزرگ تجارت جهانی داشته باشد. ایران با توجه به وسعت، جمعیت و توانمندی‌های داخلی باید یک درصد از تجارت جهانی را به خود اختصاص دهد اما سهم کشور ما از این بازار کمتر از سه‌دهم درصد است.
درباره چرایی سهم پایین ایران در تجارت منطقه و جهان با یحیی آل‌اسحاق وزیر بازرگانی دولت ششم، رئیس اسبق اتاق بازرگانی تهران و رئیس کنونی اتاق مشترک ایران و عراق گفت و گو کردیم. همچنین سیدطه‌حسین مدنی رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند هم به توضیح آخرین الگوهای حضور در بازارهای جهانی پرداخت.
تجارت به عنوان شاخص توسعه‌یافتگی
آل‌اسحاق با بیان اینکه امروز تجارت در شاخصه‌های توسعه‌یافتگی لحاظ می‌شود، گفت: بر این اساس یکی از مهمترین شاخص‌های توسعه‌یافتگی، نسبت درآمد حاصل از تجارت و خدمات با درآمد ملی است. یعنی درآمد حاصل از تجارت و خدمات بازرگانی نسبت به درآمد ملی، شاخصی برای توسعه‌یافتگی است. در کشورهای توسعه یافته این نسبت ۸۰ درصد است یعنی ۸۰ درصد از درآمد کشورهای توسعه یافته ناشی از تجارت آنها است. این شاخص در کشورهای در حال توسعه بین ۵۰ تا ۶۰ درصد و در کشورهای عقب افتاده کمتر از ۵۰ تا ۴۰ درصد است.
آل‌اسحاق ادامه داد: این یعنی میزان حضور در بازارهای جهانی نشان دهنده وضعیت توسعه‌یافتگی کشور است که این هم کاملاً منطقی است چون توسعه تجارت ماحصل دست به دست هم دادن مواردی چون کیفیت تولید، قیمت تولید، خدمات پس از فروش، دیپلماسی اقتصادی، ارتباطات، نوع فرهنگ، نوع ارتباطات پولی و مالی، سطح تکنولوژی و روابط سیاسی و تاریخی است و اگر همه اینها دست به دست هم دهند؛ می‌تواند تجارت خارجی موفقی داشته باشد.
سهم ایران از بازار ۲۸۰۰ میلیارد دلاری منطقه فقط ۱۵ میلیارد دلار است
آل‌اسحاق با اشاره به سهم بسیار پایین ایران از تجارت جهانی گفت: براساس استانداردهای جهانی ما باید حداقل یک درصد از تجارت جهانی را با شاخص‌هایی که وجود دارد، داشته باشیم اما سهم ایران از تجارت جهانی در حال حاضر سه دهم درصد است.
وی درباره جایگاه ایران در تجارت منطقه هم گفت: ۱۵ کشور همسایه ما سالانه حدود ۱۲۰۰ میلیارد دلار صادرات و واردات دارند. این رقم در گذشته به ۲۸۰۰ میلیارد دلار هم رسیده است. ایران با توجه به استانداردهای تولید و نوع و کیفیت محصولات تولیدی، حداقل می‌تواند سالانه ۳۰۰ میلیارد دلار از این بازار را به خود اختصاص دهد اما چیزی که الان وجود دارد کمتر از ۱۵ میلیارد دلار و با دید خوشبینانه ۳۰ میلیارد دلار است.
در ایران درک درستی از موضوع تجارت وجود ندارد
وی یکی از دلایل مهم عقب‌ماندگی ایران از تجارت جهان و منطقه را نگاه اشتباه به تجارت در کشور و عدم درک ارتباط مستقیم آن با امنیت، اقتصاد و توسعه کشور عنوان کرد و گفت: تجارت نه فقط در اقتصاد کشور بلکه در امنیت و توسعه کشور هم نقش جدی دارد اما متأسفانه بعد از انقلاب با برداشت غلطی که از این موضوع شکل گرفت؛ تجارت یک موجود غیرمولد، غیرموثر و ضدارزش معرفی شد. قسمت عمده‌ای از عقب افتادگی‌های توسعه‌ای، اقتصادی و حتی یک سری ناتوانی‌های ما در صحنه‌های منطقه‌ای و جهانی ناشی از همین برداشت و تعریف غلط از تجارت است.
این فعال اقتصادی با بیان اینکه همین روحیه و برداشت غلط از تجارت باعث به حاشیه بردن این موضوع در کشور شده است، ادامه داد: این چالش در روابط تجاری ما با ۱۵ کشور همسایه مشخص است. در واقع از نظر استراتژیک مهمترین اولویت ما چه در شرایط عادی و چه در شرایط بحرانی، چگونگی روابط ما با این ۱۵ کشور همسایه است. اگر ما بتوانیم با ۱۵ کشور همسایه روابط مناسبی داشته باشیم؛ قسمت زیادی از مسائل امنیتی، اقتصادی و توسعه‌ای ما رفع خواهد شد.
نگاه به تجارت در ایران به‌روز نیست
این فعال اقتصادی ادامه داد: نگاه ما از نظر علمی و تئوری به تجارت، به‌روز نیست. در واقع تجارت با امنیت، سیاست و روابط بین‌الملل ارتباط مستقیمی دارد. به بیان دیگر بین امنیت، توسعه و استراتژی تجاری ما یک رابطه خطی و کاملاً مستقیم وجود دارد. این یعنی امنیت ما به تجارت و تجارت ما به توسعه متصل است و بالعکس. با وجود این اهمیت، اما متأسفانه رابطه تجاری ما با همسایگان رو به افول و در حداقل‌ترین حالت ممکن قرار دارد.
وی با تأکید بر اهمیت تجارت و نقش آن در مسائل مختلف، گفت: موضوع تجارت مجموعه‌ای از تهدیدها و فرصت‌ها را در برگرفته ولی متأسفانه ما با رویکردی اشتباه به آن توجهی نداریم. یکی از علل عقب افتادگی ما و اینکه تحت فشار هستیم؛ عدم دقت به جایگاه و وزن تجارت است. همین نگاه باعث شده برخی معتقد باشند کشور به وزارت بازرگانی نیاز ندارد و این نهاد برای کشور مضر است. اکثر کشورهای موفق در حوزه تجارت، از نهاد مشابه وزارت بازرگانی برخوردار هستند ولی در ایران این موضوع را ضد ارزش می‌دانند.
این فعال اقتصادی تصریح کرد: در حوزه سیاستگذاری برخی مسئولان و نخبگان نمی‌خواهند واقعیات و آنچه در دنیا وجود دارد را ببینند و جایگاه تجارت را اشتباه گرفته‌اند. برخی معتقدند میان تجارت و تولید تعارض وجود دارد و تقویت تجارت به تضعیف تولید منجر می‌شود. این نگاه کاملاً اشتباه و ضد علمی است. متأسفانه همین نگاه باعث شده نظام بازرگانی در کشور جایگاه واقعی خود را پیدا نکند.
افزایش حجم تجارت خارجی به نفع کشور است
آل‌اسحاق ادامه داد: نگاه اشتباه به تجارت باعث شده به دنبال به حداقل رساندن واردات و به حداکثر رساندن صادرات باشیم. این نگاه را با نگاهی که در کره یا ترکیه نسبت به تجارت وجود دارد مقایسه کنید. آنها سعی می‌کنند تجارت خود را افزایش دهند نه اینکه فقط بر صادرات تمرکز کنند و از واردات غافل شوند. افزایش حجم تجارت به معنای بازاری برای اشتغال، تکنولوژی، بازاریابی، رقابت و… است.
وی افزود: بنابراین بازرگانی به هیچ وجه با تولید در تضاد نیست بلکه مکمل آن است. این نگاه اشتباه است و باید اصلاح شود.
نگاه دقیق و درست چین به تجارت
این فعال اقتصادی در ادامه با بیان اینکه چین یکی از الگوهای موفق حوزه تجارت محسوب می‌شود که توانست همه این موارد را برای توسعه تجارت به کار بگیرد، گفت: این کشور توانست ظرف یک دوره ۱۰ ساله، ۸۰۰ میلیون نفر را از فقر مطلق نجات دهد و در جایگاه نخست تجارت جهان و در جایگاه دوم اقتصادی دنیا قرار بگیرد. قسمت عمده این موفقیت مربوط به سیاست‌های تجاری و نوع و ابزار حضور در بازارهای جهانی مربوط است. چین ۱۴ درصد از صادرات دنیا را در اختیار دارد و ۱۱ درصد از واردات جهان را به خود اختصاص داده است.
تاجرانی که با فناوری و هوش مصنوعی همراه نشوند، حذف خواهند شد
رئیس اتاق مشترک ایران و عراق در خصوص اهمیت به‌روز شدن تجار و استفاده از ابزارهای نوین در تجارت هم گفت: تسری آموزش‌های علمی و دانشگاهی تا سطح حرفه‌ای به حوزه تجارت ضروری است. در واقع اگر تجار از موضوعات روز و فناوری‌های جدید مثل هوش مصنوعی استفاده نکنند از بین خواهند رفت چون اکنون بخش زیادی از تجارت جهانی در بستر آنلاین و با نرم‌افزارهای مختلف جریان دارد و مدل‌های قدیمی تغییر کرده است.
وی گفت: در این شرایط تجار چه بخواهند و چه نخواهند باید رویکرد خود را تغییر دهند و اگر رویکرد خود را تغییر ندهند بیچاره خواهند شد. اکنون برخی از تجار به جای حضور در نمایشگاه‌ها، مذاکرات خود را به صورت مجازی و آنلاین پیش می‌برند و در همین بستر مشکلات بانکی را نیز حل کرده‌اند. دنیا در حال تغییر و تحول است و رویکردها و ابزار هم تغییر کرده و حوزه تجارت هم از این تحولات سریع بی نصیب نبوده است. ما نباید از این تغییرات عقب بمانیم.
