معرفی سه بازیگر اصلی گاز خاورمیانه؛ ایران ضلع چندم است ؟

به تازگی آژانس بین المللی انرژی گزارشی از تحلیل‎ها و پیش‌بینی‌های گاز تا 2030 ارائه کرده است. در این تحلیل اشاره شده است که تولید گاز طبیعی در خاورمیانه بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ حدود ۲۰ درصد، معادل ۱۲۵ میلیارد مترمکعب، افزایش یافته است.

این رشد عمدتا  به‌دلیل توسعه‌های بالادستی در کشورهای ایران، قطر و عربستان سعودی رخ داده است. بخش اصلی این افزایش، ناشی از رشد تقاضای داخلی در بخش‌های نیروگاهی و صنعتی بوده و صادرات برون‌منطقه‌ای تنها ۱۳ درصد از کل رشد را تشکیل داده است.

ایران: کند شدن آهنگ رشد تقاضا

تولید گاز طبیعی ایران طی سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ حدود ۳۰ درصد (نزدیک به ۷۰ میلیارد مترمکعب) رشد و جایگاه کشور را به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز خاورمیانه تثبیت کرد. این افزایش عمدتاً نتیجه توسعه میدان گازی پارس جنوبی و جایگزینی گاز به‌جای نفت در نیروگاه‌ها و صنایع بود.

اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که رشد تقاضای گاز در ایران بین سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۳۰ به‌طور میانگین تنها حدود یک درصد در سال خواهد بود؛ یعنی افزایشی کمتر از ۱۵ میلیارد مترمکعب تا سال ۲۰۳۰. این رشد محدود عمدتاً برای تأمین نیاز بازار داخلی مصرف می‌شود. در این دوره، تولید جدید بیشتر از محل فاز ۱۱ میدان پارس جنوبی تأمین خواهد شد که در سال ۲۰۲۳ به بهره‌برداری رسید و انتظار می‌رود تولید آن به بیش از ۱۸ میلیارد مترمکعب در سال برسد.

قطر: موتور اصلی رشد عرضه گاز در خاورمیانه

تولید گاز قطر بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ حدود ۲ درصد افزایش یافت که بیشتر به منظور پاسخ‌گویی به تقاضای داخلی بود. صادرات LNG و انتقال گاز از طریق خط لوله «دلفین» به عمان و امارات در این دوره تقریباً ثابت ماند.

در افق ۲۰۳۰، انتظار می‌رود تولید گاز قطر حدود ۴۵ درصد (معادل ۷۵ میلیارد مترمکعب) افزایش یابد. این رشد عمدتاً ناشی از توسعه پروژه‌های LNG است که صادرات کشور را بیش از ۵۵ درصد (حدود ۶۰ میلیارد مترمکعب در سال) افزایش می‌دهد و جایگاه قطر را به‌عنوان دومین صادرکننده بزرگ LNG جهان تثبیت خواهد کرد.

تقاضای داخلی قطر نیز، از جمله گاز مورد استفاده در فرآیند تولید LNG، حدود ۲۵ درصد افزایش می‌یابد. این رشد چشمگیر تولید بر پایه طرح‌های توسعه‌ای میدان عظیم نورث فیلد استوار است. پروژه North Field East شامل هشت سکوی سرچاهی و ۸۰ چاه توسعه‌ای است و خوراک چهار خط جدید LNG با ظرفیت ۴۵ میلیارد مترمکعب را تأمین می‌کند. پروژه North Field South  نیز با پنج سکو و ۵۰ چاه، خوراک دو خط مایع‌سازی با ظرفیت ۲۲ میلیارد مترمکعب را فراهم می‌سازد.

عربستان سعودی: تقویت تولید برای حمایت از بخش نیرو و صنعت

تولید گاز عربستان بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ بیش از ۱۰ درصد (حدود ۱۱ میلیارد مترمکعب) رشد کرده است. این افزایش ناشی از گاز همراه نفت و توسعه گسترده تأسیسات فرآورش بوده است؛ به‌طوری‌که ظرفیت فرآوری گاز از ۲ میلیارد فوت مکعب در روز در سال ۲۰۰۰ به بیش از ۱۹ میلیارد فوت مکعب در روز (حدود ۱۹۵ میلیارد مترمکعب در سال) تا پایان ۲۰۲۴ رسیده است.

شرکت آرامکو در چارچوب راهبرد بلندمدت خود، قصد دارد تولید گاز را تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۵۰ درصد نسبت به سطح ۲۰۲۱ افزایش دهد. انتظار می‌رود تولید عربستان بین سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۳۰ حدود ۴۰ میلیارد مترمکعب افزایش یابد. بخشی از این رشد از توسعه میادین جفوره (Jafurah) و جنوب غوار (South Ghawar) حاصل خواهد شد. میدان جفوره پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ حدود ۲ میلیارد فوت مکعب در روز (۲۰ میلیارد مترمکعب در سال) گاز قابل فروش تولید کند و میدان جنوب غوار نیز از ۳ به ۷.۶ میلیارد مترمکعب در سال افزایش یابد.

رشد تولید داخلی عربستان، راهبرد جایگزینی نفت با گاز در نیروگاه‌ها را تقویت کرده و از گسترش صنایع انرژی‌بر کشور پشتیبانی می‌کند. برآورد می‌شود تقاضای گاز برای تولید برق تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۴۰ درصد افزایش یابد.

پیش‌بینی آژانس بین المللی انرژی در خصوص آینده گاز خاورمیانه

در نهایت پیش‌بینی می‌شود تولید گاز خاورمیانه بین سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۳۰ بیش از ۲۰ درصد دیگر یعنی حدود ۱۶۵ میلیارد مترمکعب افزایش یابد. انتظار می‌رود قطر به‌تنهایی نزدیک به ۴۵ درصد از این رشد را محقق کند. برخلاف دوره ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴، در این بازه جدید حدود ۴۰ درصد از رشد تولید به صادرات گاز اعم از LNG و گاز خط لوله، اختصاص خواهد یافت؛ عاملی که عمدتاً از افزایش تقاضای جهانی برای LNG و واکنش بازار به قیمت‌ها ناشی می‌شود.

بر اساس داده‌های ارائه‌شده در نمودار «قطر عامل اصلی رشد عرضه گاز طبیعی در خاورمیانه خواهد بود»، تولید گاز منطقه از حدود ۷۴۰ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۹۰۰ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۳۰ افزایش می‌یابد.

قطر بیشترین سهم را در این رشد دارد و پس از آن عربستان سعودی قرار می‌گیرد. در مقابل، ایران سهم‌های کوچک‌تری دارد و همچنین کشورهای دیگر مانند عمان و امارات در مجموع سهم محدودی از رشد را به خود اختصاص می‌دهند.

به‌طور کلی، روند آتی نشان می‌دهد که تمرکز تولید گاز خاورمیانه در نیمه دوم دهه ۲۰۲۰ از تأمین تقاضای داخلی به سمت افزایش ظرفیت صادرات LNG در حال تغییر است.