مجلس بودجه 94 را چگونه تصویب کند که همسو با اقتصاد مقاومتی باشد
خبرگزاری «نسیم» در میزگردی با حضور دکتر هادی قوامی نماینده مجلس و دکتر وحید شقاقی شهری عضو هیات علمی دانشگاه تهران به بررسی ایرادات و ملاحظات بودجه 94 پرداخت
گروه اقتصادی خبرگزاری نسیم- هنوز بررسی بودجه 94 در مجلس تمام نشده و همه منتظرند تا ببینند بودجه 94 با چه اعداد و ارقامی در نهایت از مجلس بیرون خواهد آمد. آیا بودجه 94 از اشتباهات بودجه سال گذشته درس خواهد گرفت؟ و اعداد و ارقامی که در آن تصویب میشود به واقعیت نزدیک است؟ گروه اقتصادی «نسیم» در میزگردی با عنوان ملاحظات 94 و با حضور دکتر هادی قوامی نماینده مجلس و عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد و دکتر وحید شقاقی شهری عضو هیات علمی دانشگاه تهران به بررسی ایرادات بودجه 94 پرداخت.
سوال: بودجه ۹۴، روز 16 آذرماه به صحن علنی مجلس رفت، توقعات خودتان را از بودجه سال آینده بیان بفرمایید و اینکه به چه نکاتی باید در بودجه سال آینده توجه شود؟
قوامی: مجلس آنچه که از دولت یازدهم توقع دارد این است که نخست برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده قدرت اجرایی بالا را داشته باشد. دومین توقع این است که تبصره‌هایی که ماهیت قانون‌گذاری جدید دارند یا اصلاح قوانین ممتنه دیگر در لایحه بودجه سال ۹۴ وجود نداشته باشد و واقعا بودجه به صورت یک ماده واحده با چند تبصره محدود که هزینه کرد و دخل و خرج‌های دولت را نشان می‌دهد باشد. سومین توقع ما این است که دولت بودجهای را به مجلس بیاورد که هم تبعیت کمی داشته باشد و و هم تبعیت کیفی. مجلس بارها اعلام کرده است که بودجه‌ریزی ماهیت عملیاتی باید داشته باشد، لذا بودجه‌ریزی عملیاتی را اگر دولت بخواهد در بودجه سال بعد بیاورد واقعا به مفهوم درستش مورد توجه قرار گیرد. وی افزود: اساسا بودجه‌ریزی عملیاتی بر بهای تمام شده و استانداردهاست لذا مجلس توقع دارد که هر حرفی که دولت می‌خواهد در بودجه آنرا عملیاتی کند نخست زیرساخت‌هایش را فراهم کند.
چهارمین توقع این است که واقعا درآمدها و مالیات‌ها واقع‌بینانه دیده شوند. ما شاهد این هستیم که قیمت نفت طی ماه‌های اخیر زیر 50 دلار کاهش پیدا کرده است و در سال 94 نمی‌توانیم بودجه را با قیمت نفت امسال ببنیدیم و حداقل ۲۰ درصد کاهش درآمدهای نفتی را خواهیم داشت که این منجر به کسری بودجه میشود. پنجمین توقع این است که دولت کسری بودجه شفاف را نداشته باشد، یعنی دخل و خرجش با هم تراز باشد و کسری بودجه پنهان نداشته باشد.
ششمین توقع این است که بر طبق سیاست‌های کلی ابلاغی رهبر معظم انقلاب در مورد اقتصاد مقاومتی، بودجه به این سمت وابستگی داشته باشد و دیگر درآمدهای دولت از نفت تأمین نشود بلکه از محل درآمدهای شایسته یا استحقاقی که عمده آن مالیات است تأمین شود.
هفتمین توقع این می‌تواند باشد که دولت به طرح‌های عمرانی با پیشرفت فیزیکی بالا توجه ویژه داشته باشد و خود را درگیر طرح‌های جدید نکند چون طرح‌های جدید باز توقع بار مالی ایجاد می‌کنند و سبب استهکاک دولت می‌شوند. یکی از دلایلی که تورم طولانی مدت میشود همین طرح‌های عمرانی است. این‌ها عمده توقعاتی است که ما داریم .
سوال: در سال 93 چه میزان بودجه‌ریزی عملیاتی صورت گرفت؟
تنها 10 درصد در سال گذشته بودجه‌ریزی عملیاتی داشتیم
قوامی: امسال یکی دو دستگاه را اعلام کردند که بودجه‌ریزی عملیاتی دارند. مثل آموزش و پرورش که بودجه این دستگاه تقریبا 10 درصد بودجه کشور است و اینکه این دستگاه را هدف قرار دادند خوب است.
بودجه‌ریزی عملیاتی بودجه را شفاف میکند و بهای تمام شده هر واحد خدمت و یا فعالیت را دقیق مشخص میکند اما بودجه‌ریزی عملیاتی در ایران خیلی از حقیقت فاصله دارد این هم در واقع یک انتظاری است که ما داریم.
شقاقی شهری: دولت امسال شروع به بودجه‌ریزی عملیاتی برای عمده دستگاه‌های اجرایی کرده است که از منظر کارشناسان اقتصادی مقداری این کار را دیر شروع شده است. تاکنون دولت وقت برای تحقق این هدف، اهداف کلان وزارتخانه‌ها، راهبرد‌ها و اقدامات اجرایی و فعالیت‌های دستگاه‌ها را مطالبه کرده است ولی مراحل بعدی برای بودجه‌ریزی عملیاتی طی نشد و عملا تا همین مرحله متوقف کرد لذا طبیعتا سال آینده هم بودجه‌ریزی همان بودجه‌ریزی سال‌های پیش خواهد بود.
بودجه‌ریزی عملیاتی در کشورهای اروپایی به طور معمول یک پروسه 10 ساله را طی میکند تا به نتیجه برسد و ما هم تاکنون حرف 10 ساله را زد‌ه‌ایم ولی شاید بیش از 10 سال است که در عمده برنامه‌های توسعه‌‌‌ای کشور بحث بودجه‌ریزی عملیاتی را آورده‌ایم ولی مبنای آن همیشه بر پایه چانه‌زنی و افرایشی بوده است.
نظام بودجهای در دولت فدرال آمریکا در غالب سناریو تدوین میشود و در آن سه سناریو را تنظیم می‌کنند اما در ایران بودجه را به صورت "ایستا" تدوین میشود از همین رو وقتی دولت با نوسانات قیمت نفت مواجه میشود که عمده منابع درآمد‌یش است راهکار دیگری ندارد که بتواند هزینه‌های خودش را جبران کند.
سوال این است که آیا نظام برنامه‌ریزی کشور درست است؟ آیا اصلا باید نظام برنامه‌ریزی همین برنامه‌های ۲۰۰-۳۰۰ تا ماده باشد؟ آیا ما قادر به طراحی یک نظام برنامه‌ریزی دیگر نیستیم؟ در برنامه اول، دوم، سوم، چهارم، پنجم توسعه که نگاه می‌کنید می‌بینید که همه آنها یک غالب را دارند. غالبی هم که در حال حاضر ریخته میشود برای برنامه‌های توسعه‌ی کشور نباید انتظار بیش از ۳۰-۴۰ درصد انجام شدن آن را داشته باشیم. آیا ما نمی‌توانیم برای تغییر نظام برنامه‌ریزی کشور کاری کنیم؟ آمریکا برای بودجه‌ریزی خود از سال 1960 سناریوسازی کرد. آیا ما نمی‌توانیم نظام بودجه‌ریزیمان را به شکل سناریو انجام دهیم و دلار، نفت و مالیات را در بودجه به صورت پیش‌بینی قرار دهیم.
در دولت دهم به یک باره قیمت دلار افزایش یافت و دولت دستش خالی بود. الان هم به نظر من دولت یازدهم دستش خالی است یعنی خدای ناکرده به فرض اگر مذاکرات هستهای به هر دلیلی به نتیجه مورد انتظارشان نرسد دوباره ما شاهد یکسری نوسانات خواهیم بود که کل نظام برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی ما را تحت شعاع خود قرار خواهد داد. لذا من معتقدم که مجلس و دولت، قبل از اینکه حرف از احیای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی می‌زدند اول نظام برنامه‌ریزی و بوجه‌ریزی را برای سال 94 تحلیل می‌کردند که اصلا این ساختار و قالب درست است و آیا می‌توانند ساختار دیگری را بیاوریند که بهتر پاسخ بدهد. ما همیشه بودجههایمان به غیر از سال ۴۲ یا ۴۵ مابقی همیشه با کسری مواجه بوده است و دولت‌ها همیشه هزینه‌هایشان در سال‌ها بیش از درآمد‌هایشان بوده است.
در حال حاضر نظام بودجه‌ریزی کشور بر روی درآمدهای ناپایدار بسته میشود نه بر روی درآمدهای پایدار. در نظام برنامه‌ریزی و بوجه‌ریزی حتما باید منابع درآمدهای پایدار را مشخص کنیم و از سوی دیگر دولت باید بتواند بر پایه درآمدهای مالیاتی کیک اقتصادیش را بزرگتر کند تا بتواند از فرار مالیاتی جلوگیری کند و از طرفی اطلاعات مربوط به مخارج، درآمدها و ثروت‌ها را به روشنی اطلاع پیدا کند.
نظام برنامه‌ریزی و بودجهای کشور نزدیک به 50 سال است که ایراد دارد لذا تا زمانی که این ذات و نهاد ایراد داشته باشد نمی‌توان انتظار دگرگونی خاصی را داشته باشیم.
چرا نظام بودجه‌ریزی ما براساس نظام برنامه‌ریزی تدوین نمی‌شود؟ دلیلش چه چیزی می‌تواند باشد و چرا مجلس در این زمینه کاری نکرده است؟ امکان سناریوسازی برای بودجه وجود دارد یا نه و چرا سناریوسازی در ایران کار نمی‌کند؟ امسال در بودجه نفتمان ۱۰۰ دلار بود که به زیر 50 دلار در حال حاضر رسیده است هیچ سناریویی وجود ندارد به نظرتان چکار باید کرد و چه اتفاقاتی باید بیفتد؟
قوامی: ما به تجدید ساختار در اقتصاد ایران کاملا نیازمندیم و علی‌القاعده باید کل نظام برای برای خروج از رکود و تجدید ساختار اساسی قیام کند. تا وقتی که این حیات کج دار و مریض باشد و دستگاه‌های اجرایی تلاش کنند تا با چانه‌زنی بودجهای که نیازمند آن هستند بدست بیاورند این تغییر ساختار تحقق پیدا نخواهد کرد.
نمایندگان مجلس در سال ۹۴ انتظار دارند که با توجه به اینکه سال پایانی برنامه پنجم است و در سال آینده برنامه ششم را خواهیم داشت تلاش شود ساختاری از سوی دولت در تهیه و تنظیم بودجه تهیه شود.
وابسته کردن اقتصاد ایران به مذاکرات هستهای و رفتارهای سیاسی نوعی بازی سیاسی غرب است و بنده به عنوان کسی که اقتصاد خوانده اعلام می‌کنم نتیجه مذاکرات هستهای در بلندمدت هیچ تأثیری بر اقتصاد ایران نخواهد داشت . باید به کسانی که مذاکرات هستهای و آینده آن را بر اقتصاد ایران تحلیل می‌کنند گفت: اقتصادی که بر اساس اقتصاد مقاومتی پایه‌گذاری شده باشد نیازی به آینده مذاکرات و مشخص شدن نتیجه مذاکرات ندارد .
اگر اقتصاد را به نتیجه مذاکرات وابسته کنیم غربی‌ها مکررا رفع تحریم‌ها را به این امروز و فردا می‌کشند و به قول معرف "دریایی را می‌سازند تا شما را در آن غرق کنند". مطمئن باشید اگر اتفاقی هم بعد از مذاکرات هستهای بیفتد بسیار کوتاه‌مدت و مقطعی است؛ چرا که بیش از 80 درصد از نابسامانی‌های اقتصادی کشور ناشی از مدیریت و مسائل داخلی است و ربطی به تحریم‌های خارجی ندارد .
من معتقدم اقتصاد کشور را باید وابسته به ظرفیت‌های تولید داخل کنیم و به عنوان مثال، به جای خرید لوله از چین، دولت کارخانه‌هایی که با ظرفیت 20 درصد کار می‌کنند را فعال کند .
آیا دولت قبلا برای اینکه قیمت روزی کاهش پیدا خواهد کرد برنامه‌ریزی داشته است ؟
قوامی: دولت قبلا پیش‌بینی نمی‌کرد که قیمت نفت به این شدت کاهش پیدا کند و از همین رو برنامه‌ای نداشته است. مذاکرات هستهای بر قیمت نفت اثر نمی‌گذارد به جریان درآمدی اثر می‌گذارد. مذاکرات جریان درآمدی را روان میکند منتهی این سیاست، قیمت نفت را کاهش می‌دهد که این یک نوع قفل کردن منابع درآمدی کشور است.
از نظر شما مهم‌ترین ایراد بودجه سال ۹۳ چه هست و برای بودجه ۹۴ چه باید کرد؟
شقاقی شهری: در بودجه زمانی که دولت پیش‌بینی از درآمدهای خود میکند و عنوان میکند که ما سال آینده می‌خواهیم بودجه را با ۲۰۰ هزار میلیارد تومان ببندیم سوالم این است که اگر ما هدف را بگذاریم 200 میلیارد تومان بعد بیایم برای آن برنامه تهیه کنیم می‌توان انتظار داشت که مثلا از گردشگری سلامت درآمد داشته باشیم! می‌توانیم از راه‌اندازی کریدور شمال به جنوب درآمد داشته باشیم! می‌توانیم از خدمات درآمد داشته باشیم! به عبارتی ما با این نوع نگاه‌هامان در اقتصاد و با این طرز تلقی‌هایمان نمی‌توانیم انتظارات زیادی داشت که به اهداف توسه‌ای برسیم.
گروهی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را منحل کردند یک گروه دیگر به دنبال ایجاد کردن آن هستند، حرف ما دیوار و ساختمان و دفتر و دستک نیست درون آن سیستم باید به لحاظ نرم‌افزاری تغییر کند نه سخت‌افزاری. این ها دیگر هنر دولت را می‌طلبد که به دنبال منابع جدید باشد. تا کنون با همان نگاه حداقلی بودجههایمان را بسته‌ایم و در سال 93 هم همین بوده است و با همان نگاه حداقلی هم بودجه سال آینده را خواهیم بست.
آیا معتقد هستید امکان افزایش ظرفیت درآمد در سال ۹۴ وجود دارد؟
شقاقی شهری: بله ظرفیت وجود دارد. ما می‌توانیم از طریق گردشگری سلامت درآمد بدست آوریم و نمونه دیگر آن صادرات گیاهان دارویی است. دولت باید برنامه‌ای برای درآمدهای پایدار داشته باشد. کشوری با این وسعت در منطقه فقط توان درآمدزایی ۲۰۰ هزار میلیارد تومان را دارد در حالی که اصلا کشور ما الان ظرفیتش بالای ۴۰۰-۵۰۰ میلیارد است چرا روی این فکر نمی‌کنیم! چرا دست روی روی دست می‌گذاریم و فقط روی همین مقدار برنامه‌ریزی می‌کنیم.
به نظر شما قیمت نفت و دلار در بودجه سال 94 چه روندی باید داشته باشد؟
قوامی : قیمت نفت را باید دولت در بودجه با توجه به اتفاقاتی که طی ماه‌های اخیر در منطقه افتاده تنظیم کند و برای سال آینده در حدود 60 دلار می‌تواند قیمت معقولی باشد. نرخ دلار بستگی به شرایط عرضه و تقاضای بازار دارد بیش از 2650 تومان باید در نظر گرفته شود.
درآمدهای مالیاتی در سال آینده امکانش هست که افزایش پیدا کنند؟
قوامی: درآمدهای مالیاتی در کوتاه‌مدت جواب نمی‌دهد از همین رو در بودجه سال آینده کمی سخت است که این اتفاق صورت بگیرد.
دولت‌های ما دولت‌های رانتیر هستند. دولت رانتی، دولتی است که بیش از ۴۰ درصد از درآمدش‌هایش از نفت تأمین میشود. این دولت دیگر دولت تولیدی نخواهد بود که کیک اقتصادیش را بزرگ کند و ظرفیت‌های جدیدی ایجاد کند و به اقتصاد سلامت و گردشگری سلامت فکر کند. دولت‌های رانتی به دنبال درآمدهای شایسته و یا استحقاقی نیستند. شما ببینید یک وقتی قیمت یک بشکه نفت زیرزمین ممکن است ارزشش از قیمت بشکه نفتی که می‌فروشیم بیشتر باشد. اگر دولت یک دولت شایسته‌ای باشد این را اجازه نمی‌دهد صادر شود زیرزمین نگه می‌دارد، قیمت بازار که رفت بالا‌تر از زمین استخراج میکند.ژ
ما نباید نفت که ثروت ملی ما محسوب میشود آن را به ناچیز از دست بدهیم. ما حق نداریم این‌ها را فدای ناکارآیی و نارکارآمدی‌هایمان کنیم. ما حقوق نسل آینده را داریم به راحتی معامله می‌کنیم و می‌فروشیم. همان طور که در شهر‌ها حقوق شهروندان را با فروش تراکم می‌فروشیم. یک دولت تولیدی می‌تواند این کار را کند اما دولت توزیعی و رانتی اصلا توان فکر کردن ندارد تا درآمدهای جدید را طراحی کند.
مجلس نمی‌تواند فشار بیاورد؟
قوامی: نه. مجلس با این ساختار و فشردگی کار نمایندگان در حوزه‌های انتخابی نخواهد توانست کاری از پیش ببرد.
دولت علاقه‌مند و امیدوار است که مذاکرات به خوبی پیش برود که بتواند نفت بیشتری بفروشد نظر شما چیست؟
قوامی: فقط دولت توزیعی این طور فکر میکند. اگر دولت تولیدی بود مذاکرات را می‌گذاشت که خود کارشناسان دنبال کنند و وقت و انرژی اصلی‌اش را در ظرفیت‌های داخلی می‌برد و این‌ها را تقویت می‌کرد. یکی از آثار تحریم این بود که جریانات ارزی حاصل از فروش ثروت‌هایمانم را نمی‌توانستیم به خوبی جابه‌جا کنیم، قطعا برای این، راه‌حل وجود داشت. یکی از راه‌حل‌هایش مبادلات دوجانبه و چندجانبه است ولی چرا در این زمینه تا کنون اقدامی نکردیم. کشورهای زیادی الان مبادلات دو جانبه و چندجانبه را انجام می‌دهند. ما با روسیه بالاخره ارتباط داریم می‌توانیم یک کریدور از خزر تا عمان ایجاد کنیم که در واقع همه مبادلات از این طریق انجام شود که عوامل وابستگیمان را به ارز خارجی کم میکند.
چطور میشود در بودجه ۹۴ راه‌های درآمدیمان را افزایش دهیم؟
قوامی: با نگاهی به دنیای که در آن زندگی می‌کنیم می‌بینیم خیلی از کشور‌ها بودجه‌های خودشان را 20-20 می‌ببندند که بودجه‌ها وابسته به درآمدهای مالیاتی که یک درآمد استحقاقی است نباشد. یعنی عنوان می‌کنند که بودجه را با درآمدهای گردشگری تأمین خواهیم کرد. ظرفیت چنین کاری در کشور ما وجود دارد. همین گردشگری سلامت که آقای شقاقی به آن اشاره کردند یکی از راه‌ها می‌تواند باشد.
نماد اقتصاد مقاومتی در بودجه ۹۴ چه باید باشد و توصیه‌تان به دولت در بودجه ۹۴ چیست؟
شقاقی شهری: من نمادش را در بودجه 94 به بحث کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، افزایش درآمدهای مالیاتی و ردپای اقتصاد دانش‌بنیان می‌بینم. با این نگاه‌ها و با این صبح بلندشدن و شب آمدن خانه نمی‌توانیم چشم‌انداز خوبی داشته باشیم. خیلی از بزرگان ما عنوان می‌کنند که ما رشد اقتصادیمان را باید روی حدود 5 درصد ببنیدم. من معتقدم الان یک مقدار کیک اقتصادیمان را بزرگتر کنیم رشد اقتصادی را می‌توانیم تا حدود 15 درصد برسانیم. چون چند سال است که اقتصاد کش.ر فشرده شده است یک باره باز شود به این رشد خواهیم رسید. معتقدم که اگر واقعا سه چهار تا بند اصلی اقتصاد مقاومتی که رهبر معظم انقلاب آنها را ابلاغ کردند محقق شود به این مهم می‌توان دست یافت.
قوامی: نماد اقتصاد مقاومتی در بودجه سال آینده باید اتکا به ظرفیت‌های تولید داخل باشد. ضرورت دارد که ما خودمان را معطوف به ظرفیت‌های داخلی و اصلاحات ساختار‌های برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی و از طرف دیگر کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی کنیم. عظمی باید داشته باشیم که سال ۹۴ محصولاتی که امکان تولیدشان در داخل وجود دارد را انجام و ساماندهی کنیم.
تهیه و تنظیم کننده: عماد تاجیک‌زارع
