عبدالملکی: چرا طیب نیا و نوبخت نظر رئیس جمهور درباره کسری بودجه را تایید نکردند؟

کاهش قیمت نفت به 80 دلار باعث شد تا به سراغ دکترحجت‌الله عبدالملکی، عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع) بریم و از او بپرسیم در صورت تداوم کاهش قیمت نفت چه باید کرد؟ وی معتقد است: نفت 100 دلاری برای بودجه سال 93 بسیار خوش‌بینانه بود و باید این رقم کمتر از اینها در نظر گرفته می‌شد. وی در گفتگوی تفصیلی با «نسیم» با بیان اینکه باید به فکر درآمدهای جایگزین باشیم گفت: فعال‌سازی اوپک جهت جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت نفت و بازگرداندن آن به قیمت مناسب یکی از راهکارهایی است که به آقای وزیر نفت پیشنهاد می‌شود. گفتگوی تفصیلی نسیم را با این اقتصاددان بخوانید.

با توجه به کاهش قیمت نفت از ۱۰۰ دلار به ۸۰ دلار در هفته‌های اخیر، این کاهش قیمت چه پیامدهای منفی برای اقتصاد ایران خواهد داشت؟

کاهش قیمت نفت دو اثر مستقیم دارد و چندین اثر غیر مستقیم. اثرات مستقیم عبارتند از: الف. کاهش منابع بودجه‌ای دولت (کسری بودجه) و ب. کاهش منابع ارزی (شکاف ارزی). سایر اثرات به صورت غیرمستقیم و از رهگذر این دو اثر اصلی اثفاق می‌افتد. به عنوان مثال اگر کسری بودجه باعث کاهش مخارج عمرانی دولت شود، اشتغال و تولید صدمه می‌بیند و رکود عمیق‌تر می‌شود. یا اگر این کسری بودجه از طریق استقراض از بانک مرکزی تأمین شود احتمالا اثرات تورمی خواهد داشت. و یا اینکه کسری ارزی در صورتیکه باعث افزایش قیمت ارز شود، ضمن بروز تورم وارداتی، تولید بخش‌هایی که وابستگی دارند به نهاده‌های خارجی کاهش می‌یابد. این تحلیل می‌تواند ادامه یابد.

آیا فکر نمی‌کنید قیمت ۱۰۰ دلار برای سال ۹۳، مقداری خوش بینانه بود؟ برخی از کار‌شناسان معتقدند قیمت نفت در بودجه سال ۹۳ باید حدود ۸۰-۹۰ دلار گنجانده می‌شد و بر این باورند کاهش قیمت نفت کاملا محسوس بود؛ نظرشما چیست؟ برای سال ۹۴ چگونه می‌توان از این اتفاق درس گرفت؟

قطعا خوشبینانه بود و چنین محاسبه‌ای در چارچوب اقتصاد مقاومتی ارزیابی نمی‌شد (همان زمان بنده و برخی کار‌شناسان دیگر تذکر دادیم). برای سال ۹۴ باید قیمت نفت حداکثر ۸۰ دلار در نظر گرفته شود.

رئیس‌جمهور در صحن علنی مجلس اعلام کرد، کشور با افت قیمت نفت با کاهش ۳۰ درصدی درآمدها مواجه شده است؛ این اتفاق چه پیامدهایی به دنبال خواهد داشت؟ برای کاهش پیامدهای منفی این رخ داد چه اقداماتی لازم است انجام شود؟

تبعات کاهش قیمت نفت را در پاسخ به سوال اول گفتم. اما در خصوص اینکه چکار باید کرد، دو دسته اقدام لازم است انجام شود: بخشی در خارج از کشور و بخشی در داخل کشور. اقدامات خارجی: فعال سازی اوپک جهت جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت نفت و بازگرداندن آن به قیمت مناسب. اصول اپک شکل گرفته است برای تأمین منافع بلندمدت اعضاء. این سازمان با تنظیم قواعد تولید و فروش نفت (از جمله سهمیه هر عضو و...) قرار است قیمت‌هایی را در بازار ایجاد کند که در بلندمدت باعث تحقق منافع اعضا شود. در شرایطی که قیمت نفت به شدت در حال سقوط است، این سازمان باید وارد عمل شود و رفتار اعضاء را کنترل کند. در این زمینه دیپلماسی قوی وزارت نفت و وزارت خارجه در برگزاری اجلاس اضطراری و جهت دهی تصمیمات آن بسیار مهم است. وجود وزیر نفتی با بیش از دو دهه سابقه در صدر وزارت نفت می‌بایست چنین توانمندی را در این وزارتخانه فراهم کرده باشد. اقدام دوم در داخل کشور: مدیریت بودجه دولت. این اقدام به عهده وزارت اقتصاد، معاونت برنامه‌ریزی ریاست جمهوری و بانک مرکزی (به صورت مشترک) است. یکی از اقدامات مهم در این حوزه جبران کسری بودجه با روش‌های غیرتورمی است. به عنوان مثال استفاده از بازار سرمایه برای تسریع در واگذاری دارایی‌های دولتی، کاهش مخارج غیرضروری (تلاش برای خودداری از کاهش بودجه عمرانی و یا دست کم اولویت‌بندی پروژه‌های محذوف و...) از اقدامات داخلی بسیار مهم است.

چگونه می‌توان کسری بودجه را کاهش داد؟ برخی می‌گویند گرانی دلار، یکی از راهکارهای جبران کسری بودجه است؟ آیا شما این راهکار را تائید می‌کنید؟ دلیل خود را توضیح دهید؟ ‫ توصیه‌تان به دولت برای اداره اقتصاد با توجه به کاهش ۳۰ درصدی درآمدهای نفتی با کمترین چالش چیست؟

جواب این سوال تا حدودی در سوال قبل مطرح شد. در زمینه جبران کسری بودجه، در شرایط فعلی افزایش قیمت دلار یا استقراض از بانک مرکزی بد‌ترین راه حل‌های ممکن هستند. تورم وارداتی ناشی افزایش قیمت دلار و نیز تعمیق رکود اقتصادی (و تشدید بیکاری) از زیان‌های این روش هستند. توصیه ان است که دولت به فکر اولا درآمدهای جایگزین و ثانیا کاهش هزینه‌های غیرضروری باشد. درآمدهای جایگزین عبارتند از واگذاری دارایی‌ها در بازار سرمایه، بهره‌برداری از سایر انواع انفال (از جمله معادن) و استفاده از ظرفیت اوقاف (که البته این مورد در کوتاه‌مدت امکان پذیر نیست) برخی از راهکار‌ها هستند. در کاهش مخارج هم حتما باید اولویت‌بندی صورت گیرد. حتی‌الامکان بودجه عمرانی تغییر کند و اگر در هر صورت قرار بر این شد که کاهش یابد، از پروژه‌های کم منفعت‌تر (کم اولویت‌تر) شروع شود. در صورتیکه با وجود تلاش برای افزایش درآمد‌ها و کاهش هزینه‌ها همچنان کسری برقرار بود، دولت ناچار خواهد بود اوراق مشارکت منتشر کند.

چرا دولتی‌ها اعلام می‌کنند که کسری بودجه نداریم. وزیر اقتصاد چندی پیش اعلام کرد که حتی با کاهش قیمت نفت کسری بودجه نخواهیم داشت و همچنین آقای نوبخت اعلام می‌کند که در سال جاری ، کسری بودجه نخواهیم داشت. با وجود اعلام رئیس‌جمهور در خصوص اینکه با کاهش قیمت نفت درآمدهای نفتی کشور ۳۰ درصد کم شده چرا هنوز آقایان نوبخت و طیب‌نیا اعلام می‌کنند که کسری نداریم؟

از چند حالت نمی‌تواند خارج باشد:

الف. فروش برنامه‌ریزی شده برای تا آخر سال با قیمت‌های قبلی انجام شده است و لذا کاهش قیمت به بودجه امسال مربوط نمی‌شود،

ب. بیشتر از مقدار برنامه‌ریزی شده (یک میلیون بشکه در روز) نفت پیش‌تر فروخته شده است،

ج. دولت طی شش ماهه نخست یا شش ماهه دوم یا هر دو، بخشی از هزینه‌های خود را کاهش داده است (در مخارج صرفه جویی کرده است)،

د. دولت منبع درآمدی جایگزینی برای کاهش درآمدهای نفتی در نظر دارد که در قانون بودجه هم اجازه آن داده شده است (مثلا درآمدهای مالیاتی)،

اینکه کدام یک از این موارد است را باید دولت مردان پاسخ دهند

طبق آمار‌ها، اولی، دومی و سومی صادق نیست. پس به نظر بنده می‌آید تنها پاسخ در مورد اظهارات تیم اقتصادی دولت، مورد ج باشد.

حال از خودشان باید سوال کرد که واقعا اینگونه هست؟ و اگر هست کدام بخش از هزینه‌ها را کاهش داده‌اند یا انجام نداده‌اند؟