تغییر مسیر اقتصادی عربستان/بودجه سعودی ۲۰۲۶ بهدنبال غیرنفتیهاست
عربستان بودجه ۲۰۲۶ خود را تصویب کرد و قصد دارد با کاهش تمرکز روی نفت، اقتصاد غیرنفتی را تقویت کند. کسری بودجه کاهش یافته اما مسیر جدید اقتصادی چالشهای خود را دارد.
وزارت دارایی عربستان سعودی بودجه عمومی سال ۲۰۲۶ را تصویب کرد و پیشبینی میشود کسری مالی این کشور نسبت به سال قبل کاهش یابد.دولت سعودی در تلاش است تا بخش قابل توجهی از هزینهها را به سمت اولویتهای اقتصادی جدید مانند صنعت، خدمات لجستیکی و افزایش درآمدهای غیرنفتی هدایت کند.
بر اساس اعلام رسمی دولت، کسری بودجه سال ۲۰۲۶ به ۱۶۵.۴ میلیارد ریال سعودی (۴۴.۰۶ میلیارد دلار) کاهش یافته است، در حالی که بودجه سال ۲۰۲۵ کسری ۲۴۵ میلیارد ریالی (۶۵.۳ میلیارد دلار) داشت. این کاهش کسری در شرایطی رخ میدهد که قیمتها و تولید نفت کاهش یافته و درآمدهای عربستان سعودی تحت فشار بوده است.
بودجه ۲۰۲۶ عربستان نشاندهنده تغییر مسیر اقتصادی محسوس این کشور است. برخلاف سالهای گذشته که بودجه عمدتاً به نفت و صنایع وابسته به آن متکی بود، حالا دولت سعودی تمرکز خود را به سمت بخشهای غیرنفتی شامل صنعت، گردشگری، فناوری و خدمات لجستیکی معطوف کرده است. بودجه دولتها میتواند بر اساس درآمدهای نفتی یا غیرنفتی طراحی شود. وقتی میگوییم بودجه «نفت محور» است، یعنی بخش بزرگی از منابع مالی دولت از فروش نفت خام و محصولات نفتی تأمین میشود و تغییرات قیمت نفت میتواند مستقیماً روی درآمد و کسری بودجه اثر بگذارد.
در مقابل، بودجه «غیرنفتی» یعنی دولت سعی میکند منابع خود را از مالیات، صنایع، گردشگری، فناوری و خدمات لجستیکی تأمین کند تا اقتصاد کمتر به نوسان قیمت نفت وابسته باشد و ثبات بیشتری داشته باشد.این تغییر جهت استراتژیک در تصویب بودجه عربستان نشان میدهد این کشور در تلاش است اقتصاد خود را متنوع و پایدار کند و وابستگی مستقیم به نفت را کاهش دهد، هرچند که کسری بودجه همچنان وجود دارد و چالشهای مالی و اقتصادی پیش روی دولت باقی است.
طبق اعلام شورای وزیران سعودی که به ریاست ولیعهد محمد بن سلمان برگزار شد، بودجه سال ۲۰۲۶ شامل موارد زیر است:نرخ هزینهها: ۱.۳۱ تریلیون ریال (حدود ۳۴۹.۷ میلیارد دلار) که نسبت به ۱.۳۳ تریلیون ریال سال ۲۰۲۵ کاهش یافته است.
درآمد پیشبینی شده: ۱.۱۴۷ تریلیون ریال (حدود ۳۰۵.۶ میلیارد دلار) که اندکی بیشتر از ۱.۰۹ تریلیون ریال سال جاری است.کسری بودجه: ۱۶۵.۴ میلیارد ریال، معادل ۳.۳ درصد تولید ناخالص داخلی، در حالی که کسری بودجه سال ۲۰۲۵، ۲۴۵ میلیارد ریال بود.ولیعهد محمد بن سلمان پس از تصویب بودجه اظهار داشت: «تحولات ساختاری که از زمان آغاز برنامه چشمانداز ۲۰۳۰ انجام شده است، باعث بهبود رشد فعالیتهای غیرنفتی، کنترل تورم در سطحی پایینتر از میانگین جهانی، توسعه محیط کسبوکار و تقویت نقش بخش خصوصی به عنوان شریک اصلی در توسعه شده و جایگاه عربستان را به یک مرکز اقتصادی و سرمایهگذاری جهانی ارتقاء داده است.»
تمرکز بر صنعت، گردشگری و تکنولوژی؛ کسری بودجه همچنان پابرجاست
وزیر دارایی عربستان، محمد الجدعان، در اظهارات پیش از انتشار بودجه به خبرگزاری رویترز گفت که سطح هزینههای کشور در سه دوره گذشته بودجه تقریباً ثابت بوده است، اما اکنون تمرکز اصلی بر روی اولویتهای هزینهای مانند صنعت، گردشگری، فناوری، خدمات لجستیکی و حملونقل است، نه حجم کلی بودجه.بر اساس بیانیه وزارت دارایی عربستان، ذخایر نقدی دولت نزد بانک مرکزی سعودی تا پایان ۲۰۲۶ حدود ۳۹۰ میلیارد ریال (۱۰۳.۹ میلیارد دلار) خواهد بود. همچنین پیشبینی شده است که اقتصاد عربستان در سال ۲۰۲۶ با رشد ۴.۶ درصدی همراه باشد، که بیشتر ناشی از رشد تولید ناخالص داخلی بخشهای غیرنفتی است.
از سوی دیگر، دولت انتظار دارد سطح بدهی عمومی در سال ۲۰۲۶ به ۱.۶۲ تریلیون ریال (حدود ۴۳۲.۱ میلیارد دلار) معادل ۳۲.۷ درصد تولید ناخالص داخلی برسد، در حالی که این رقم برای سال ۲۰۲۵، ۱.۴۵۷ تریلیون ریال و معادل ۳۱.۷ درصد بود.الجدعان در یک نشست خبری اخیر توضیح داد: «این کسری بودجه، هدفگذاری شده است… بر اساس سیاست انتخابی ما، کسری بودجه تا سال ۲۰۲۸ ادامه خواهد داشت.»
این تحولات نشان میدهد که عربستان سعودی همچنان به نفت وابسته است اما تلاش میکند اقتصاد خود را به سمت منابع درآمدی غیرنفتی و تولید صنعتی متنوع هدایت کند. با وجود کاهش کسری بودجه، چالش اصلی این کشور، تنظیم تعادل میان کاهش وابستگی به نفت و حفظ رشد اقتصادی پایدار است، به ویژه که روابط اقتصادی و سیاسی منطقهای پیچیده مانده و فشارهای بینالمللی میتواند بر چشمانداز بلندمدت بودجه تأثیر بگذارد.
بودجه عربستان و مقایسه با ایران
بودجه سال ۲۰۲۶ عربستان حدود ۱.۳۱ تریلیون ریال سعودی (حدود ۳۵۰ میلیارد دلار) برآورد شده است، در حالی که بودجه ایران برای سال ۱۴۰۴ حدود ۶۴.۷۶ کوادریلیون ریال معادل تقریبی ۹۸.۵ میلیارد دلار است. به این ترتیب، بودجه عربستان حدود ۳.۵ برابر بودجه ایران است.
با این حال، باید توجه داشت که جمعیت و ساختار اقتصادی ایران بسیار بزرگتر و پیچیدهتر از عربستان است و بخش زیادی از بودجه کشور صرف یارانهها، حقوق و هزینههای جاری و توسعه زیرساختهای حیاتی میشود که مقایسه مستقیم را تا حدی محدود میکند.در مقابل، بودجه ۲۰۲۶ عربستان نشان میدهد که دولت سعودی قصد دارد تمرکز خود را به سمت بخشهای غیرنفتی، صنعت، گردشگری و فناوری معطوف کند.
این تغییر مسیر هرچند به نظر تحولآفرین میآید، اما همچنان کشور بشدت به نفت وابسته است و کاهش وابستگی بیشتر جنبه تبلیغاتی و برنامهریزیشده دارد تا واقعی.از سوی دیگر، ایران با بودجهای محدودتر اما با توجه به نیازهای گسترده جمعیتی و توسعه پایدار داخلی، تمرکز خود را روی رفع نیازهای اساسی مردم و زیرساختهای ملی قرار داده است. این مقایسه نشان میدهد که حجم بالای بودجه عربستان لزوماً به معنای کارآمدی یا رشد واقعی اقتصادی نیست و بخش زیادی از آن صرف پروژههای بلندپروازانه و هزینههای کلان میشود که ریسکهای اقتصادی و وابستگی به نفت را همچنان حفظ میکند.
