صرفه‌جویی ۳۶۰ میلیون دلاری با تولید ۴۵ محصول نانوکاتالیست ایرانی
صرفه‌جویی ارزی ناشی از تولید نانوکاتالیست ها در داخل کشور تاکنون به رقمی بالغ بر ۳۶۰ میلیون دلار رسیده است؛ رقمی که بیانگر نقش راهبردی نانوکاتالیست‌ها در اقتصاد انرژی ایران است.
ایران با اتکا به توان فناورانه داخلی و تولید نانوکاتالیست‌های پیشرفته، موفق شده است گام بلندی در مسیر صادرات محصولات دانش‌بنیان بردارد. بر اساس تازه‌ترین آمار، در سال گذشته صادرات نانوکاتالیست‌های ایرانی به ارزش ۱۲ میلیون دلار به کشورهایی همچون عراق، ترکیه، روسیه و ونزوئلا انجام شد؛ موفقیتی که نشان‌دهنده جایگاه رو به رشد ایران در بازار جهانی این محصولات است. نانوکاتالیست‌ها که نقشی کلیدی در صنایع نفت و پتروشیمی ایفا می‌کنند، اکنون نه‌تنها نیاز داخلی کشور را تا حد زیادی تأمین کرده‌اند، بلکه توانسته‌اند بازارهای خارجی را نیز جذب کنند. این روند علاوه بر افزایش درآمد ارزی، به ارتقای برند ایران در عرصه فناوری‌های راهبردی کمک کرده است. صادرات این محصولات، در کنار صرفه‌جویی ۳۶۰ میلیون دلاری از محل کاهش واردات، نشان می‌دهد که نانوکاتالیست‌های ایرانی توانسته‌اند همزمان به دو هدف اصلی کشور یعنی خودکفایی و حضور در بازارهای بین‌المللی پاسخ دهند.
در سال‌های اخیر، نانوکاتالیست‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای فناورانه برای افزایش بهره‌وری در صنایع نفت و پتروشیمی مورد توجه قرار گرفته‌اند. ایران نیز با اتکا به توان داخلی و سرمایه‌گذاری هدفمند در حوزه فناوری‌های پیشرفته، توانسته است به جایگاهی مهم در این عرصه دست یابد. دستاوردهای اخیر در زمینه تولید و به‌کارگیری نانوکاتالیست‌ها نه تنها منجر به افزایش تولید و صادرات شده، بلکه صرفه‌جویی ارزی قابل‌توجهی را نیز به همراه داشته است.
بر اساس تازه‌ترین آمار، حجم فروش نانوکاتالیست‌های ایرانی در سال گذشته به ۱۱۴ هزار و ۶۰۰ میلیارد ریال رسیده است. علاوه بر آن، صادرات این محصولات به کشورهای عراق، ترکیه، روسیه و ونزوئلا با ارزشی معادل ۱۲ میلیون دلار انجام گرفته و سهم ایران در بازارهای بین‌المللی را تقویت کرده است. این ارقام نشان می‌دهد که فناوری نانو در بخش کاتالیست، توانسته از مرحله آزمایشگاهی فراتر رود و به یک محصول راهبردی برای کشور تبدیل شود.
یکی از مهم‌ترین پیامدهای توسعه نانوکاتالیست‌های ایرانی، کاهش نیاز به واردات و در نتیجه صرفه‌جویی ارزی بوده است. برآوردها نشان می‌دهد که تنها در سال جاری، با تولید داخلی و کاهش واردات، حدود ۷۵ میلیون دلار صرفه‌جویی در واردات بنزین محقق شده است. در مجموع، صرفه‌جویی ارزی ناشی از تأمین این محصولات در داخل کشور تاکنون به رقمی بالغ بر ۳۶۰ میلیون دلار رسیده است؛ رقمی که بیانگر نقش راهبردی نانوکاتالیست‌ها در اقتصاد انرژی ایران است.
تا به امروز، بیش از ۴۵ محصول متنوع از انواع نانوکاتالیست‌ها توسط ۱۱ شرکت داخلی تولید و به بازار عرضه شده‌اند. این محصولات اکنون در قلب پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی کشور به کار گرفته می‌شوند و توانسته‌اند نیاز کشور به کاتالیست‌های وارداتی را به حداقل برسانند.
کاربرد نانوکاتالیست‌های ایرانی علاوه بر منافع اقتصادی، آثار مهمی بر امنیت انرژی کشور نیز داشته است. با بومی‌سازی این محصولات، وابستگی صنایع نفت و پتروشیمی به واردات کاتالیست‌های خارجی کاهش یافته و این امر به معنای ارتقای اقتدار اقتصادی و افزایش تاب‌آوری صنعت در برابر تحریم‌ها و محدودیت‌های خارجی است. از سوی دیگر، افزایش بهره‌وری در واحدهای پالایشی و پتروشیمی به کاهش ناترازی انرژی در کشور نیز کمک کرده و گامی مهم در جهت بهبود تراز تولید و مصرف انرژی محسوب می‌شود.
یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های موفقیت در این حوزه، به کارگیری کاتالیست واحد RCD ساخت شرکت «اکسیر نوین فرآیند آسیا» در پالایشگاه شازند اراک است. این کاتالیست در اوایل سال ۱۴۰۳ جایگزین نمونه خارجی شد و عملکردی فراتر از انتظار نشان داد. بررسی‌ها حاکی از آن است که کاتالیست ایرانی توانسته ۴۰ درصد عملکرد بهتر نسبت به نمونه وارداتی ارائه دهد و با طول عمر بیشتر، بهره‌وری واحد پالایشی را به شکل چشمگیری افزایش دهد.
نتایج این جایگزینی تنها به بهبود عملکرد محدود نبوده، بلکه صرفه‌جویی چشمگیری نیز به همراه داشته است. در همین پروژه، استفاده از کاتالیست ایرانی موجب صرفه‌جویی ۱۱۰ میلیون لیتر بنزین شد؛ رقمی که معادل ۷۵ میلیون دلار کاهش هزینه واردات بنزین است. این دستاورد یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های جایگزینی سال در صنعت پالایشگاهی کشور به شمار می‌رود و نشان می‌دهد که تولید داخل نه‌تنها از نظر کیفیت، بلکه از منظر اقتصادی نیز برتری دارد.
امروز طیف گسترده‌ای از پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های کشور از نانوکاتالیست‌های ایرانی بهره می‌برند. پالایشگاه‌های تهران، آبادان، تبریز، اصفهان و اراک از جمله مصرف‌کنندگان اصلی این محصولات هستند. همچنین پتروشیمی‌های بزرگ کارون و بندرامام نیز به جمع مشتریان این فناوری پیوسته‌اند. این گستره مصرف‌کنندگان نشان می‌دهد که اعتماد به محصولات داخلی در بالاترین سطوح صنعت نفت و پتروشیمی شکل گرفته و نهادینه شده است.
با توجه به موفقیت‌های به دست آمده، چشم‌انداز توسعه نانوکاتالیست‌ها در کشور بسیار روشن است. افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، گسترش بازارهای صادراتی و تداوم حمایت‌های دولتی می‌تواند جایگاه ایران را به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی در بازار جهانی کاتالیست تثبیت کند. اگر روند کنونی ادامه یابد، می‌توان انتظار داشت که در سال‌های آینده نه‌تنها نیاز داخلی به طور کامل از طریق تولید بومی تأمین شود، بلکه صادرات نانوکاتالیست‌های ایرانی نیز به یکی از منابع مهم درآمد ارزی کشور تبدیل شود.
