آیا ترامپ سرمایه‌داری را به سمت سوسیالیسم می‌برد؟
معامله دونالد ترامپ با شرکت اینتل که براساس آن دولت فدرال مالک ۱۰ درصد از سهام این شرکت می‌شود، با واکنش‌های گسترده و انتقادهای دوحزبی روبه‌رو شده است. کارشناسان این اقدام را نشانه‌ای از فاصله‌گیری آمریکا از سرمایه‌داری سنتی دانسته‌اند.
نشریه نیوزویک در گزارشی به جنجال بر سر سهم ۱۰ درصدی دولت آمریکا در اینتل پرداخته است. این نشریه در گزارش خود آورده است: دونالد ترامپ هفته گذشته اعلام کرد که شرکت تولیدکننده تراشه اینتل، ۱۰ درصد از سهام خود را به دولت فدرال واگذار خواهد کرد. این اقدام اگرچه بی‌سابقه نیست، اما نمونه‌ای نادر از مداخله مستقیم دولت در یک شرکت خصوصی محسوب می‌شود و با اصول سنتی اقتصاد بازار آزاد، که جمهوری‌خواهان همواره بر آن تأکید داشته‌اند، در تضاد قرار دارد.
این معامله با هدف تقویت اینتل و افزایش تولید تراشه‌های رایانه‌ای در آمریکا صورت گرفته است؛ اقدامی که به‌ویژه با توجه به رشد بازار تولید تراشه در چین، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. کاخ سفید انتقادها درباره فاصله گرفتن از سرمایه‌داری آزاد را رد کرده و پیش‌تر به نشریه نیوزویک گفته بود: «این اقدام تضمین می‌کند که مالیات‌دهندگان از سرمایه‌گذاری‌های دولت فدرال در جهت حفظ امنیت ملی و اقتصادی بهره‌مند شوند.»
واکنش‌های سیاسی؛ از «گام به سوی سوسیالیسم» تا «سرمایه‌داری رفاقتی»
این تصمیم با مخالفت‌هایی از هر دو جناح سیاسی همراه شده است. رند پل، سناتور جمهوری‌خواه ایالت کنتاکی که به مواضع لیبرترین اقتصادی شناخته می‌شود، این اقدام را «گامی به سوی سوسیالیسم» توصیف کرده است. در سوی دیگر، گاوین نیوسام، فرماندار دموکرات کالیفرنیا و یکی از چهره‌های احتمالی انتخابات ریاست‌جمهوری آینده، ترامپ را «ملی‌گراترین و سوسیالیست‌ترین رهبر زمان ما» خواند.
سرمایه‌داری بازار آزاد همواره یکی از ستون‌های اصلی سیاست اقتصادی حزب جمهوری‌خواه بوده و ترامپ نیز خود را به‌عنوان یک سرمایه‌دار موفق معرفی کرده است. با این حال، منتقدان این معامله آن را مغایر با همان اصولی می‌دانند که ترامپ بارها بر آنها تأکید کرده بود.
نگرانی اقتصاددانان از «سرمایه‌داری دولتی»
برخی اقتصاددانان در گفت‌وگو با نیوزویک این معامله را شکافی جدی در سرمایه‌داری سنتی آمریکا دانسته‌اند. مارک ویلیامز، استاد مالی در مدرسه کسب‌وکار بوستون، گفت: «سرمایه‌داری بازار آزاد آمریکا اکنون زیر حمله دولت قرار گرفته است. این معامله اینتل، تازه‌ترین نمونه‌ای است از حرکت به سوی سرمایه‌داری دولتی.»
او افزود: «توافق‌های اخیر کاخ سفید با شرکت‌هایی چون اینتل، انویدیا و ای‌ام‌دی نگران‌کننده است و به دولت اجازه می‌دهد در بازار آزاد دخالت کرده و صنایع و شرکت‌های برنده و بازنده را تعیین کند.» وی هشدار داد این روند می‌تواند به «سرمایه‌داری رفاقتی» بینجامد؛ جایی که موفقیت کسب‌وکارها نه از طریق رقابت بازار بلکه از راه روابط نزدیک با مقامات دولتی حاصل می‌شود.
پیامدهای بین‌المللی و خطر فساد
ویلیامز تأکید کرد: «در چنین شرایطی، ارتباطات سیاسی و تبعیض جایگزین نیروهای بازار آزاد می‌شود و این امر موجب افزایش تعارض منافع و فساد خواهد شد. اگر چنین سیاست‌هایی به فراتر از تراشه‌های هوش مصنوعی و فولاد گسترش یابد و صنایع استراتژیک بیشتری را دربرگیرد، آمریکا به‌سوی نوعی سرمایه‌داری دولتی شبیه روسیه و چین حرکت خواهد کرد.»
او همچنین هشدار داد که این معامله ممکن است برای خود اینتل نیز پرخطر باشد، زیرا کشورهای دیگر ممکن است این شرکت را به‌عنوان «بخشی از دولت ایالات متحده» تلقی کنند و از همکاری تجاری با آن خودداری ورزند.
گامی به سوی سوسیالیسم یا سیاست صنعتی؟
نوربرت میشل، معاون اندیشکده کیتو، در گفت‌وگو با نیوزویک این اقدام را «شکافی جدی» از سرمایه‌داری سنتی دانست. او گفت: «اگر سوسیالیسم به معنای مالکیت و کنترل ابزار تولید توسط دولت باشد، این اقدام گامی به سوی آن است.»
او نگرانی‌هایی را درباره احتمال دخالت دولت در سیاست‌های شرکتی یا حتی تصمیمات پرسنلی مطرح کرد و آن را «حرکتی خطرناک» خواند. با این حال، اینتل هنگام اعلام این توافق تأکید کرد که این مشارکت به دولت دسترسی به اطلاعات داخلی یا کرسی هیأت‌مدیره شرکت نمی‌دهد.
نقد برچسب «سوسیالیسم» و دیدگاه‌های متفاوت
با این حال، همه اقتصاددانان این توافق را گامی به سوی سوسیالیسم نمی‌دانند. ام. تاد هندرسون، استاد حقوق دانشگاه شیکاگو که در حوزه شرکت‌ها و اقتصاد فعالیت دارد، به نیوزویک گفت که اگرچه از این توافق حمایت نمی‌کند و معتقد است بهتر است دولت و کسب‌وکار از یکدیگر جدا باشند، اما آن را «حرکتی به سوی سوسیالیسم» نمی‌بیند.
او افزود: «اینکه این اقدام را مشابه چیزی بدانیم که هایک آن را جاده‌ای به سوی بردگی خوانده بود ــ یعنی نخستین گام به سوی یک نظام فاشیستی یا سوسیالیستی ــ چندان قابل‌باور نیست.» با این حال، وی یادآور شد که دولت آمریکا سابقه طولانی در ورود به توافق‌های مشابه دارد.
نفوذ احتمالی ترامپ بر شرکت‌ها
هندرسون گفت هنوز مشخص نیست که مالکیت سهام توسط دولت آمریکا باعث خواهد شد اینتل «بیشتر تحت تأثیر دیدگاه‌های ترامپ» قرار گیرد یا نه. او اشاره کرد که ترامپ حتی بدون داشتن مالکیت سهام، با استفاده از «تریبون ریاست‌جمهوری» سطح جدیدی از فشار و تأثیرگذاری بر شرکت‌های آمریکایی ایجاد کرده است.
او توضیح داد: «ترامپ درباره نحوه اداره شرکت‌ها، از اپل گرفته تا کرکر بارل، نظر داده است و بسیاری از شرکت‌ها برای جلب رضایت او خود را تنظیم کرده‌اند؛ و این حتی بدون هیچ‌گونه مالکیت مستقیم سهام بوده است.»
پاسخ کاخ سفید به انتقادات
کاخ سفید نیز انتقادها مبنی بر حرکت به سوی سوسیالیسم را رد کرده است. کوش دسی، معاون دبیر مطبوعاتی، در گفت‌وگو با نیوزویک گفت: «دولت قبلی میلیاردها دلار کمک مالی را به بزرگ‌ترین شرکت‌های نیمه‌رسانا اختصاص داد و در اولویت‌بندی آنها، ملاحظات مربوط به تنوع و برابری را بر بازدهی مالیاتی ترجیح داد. اما دولت ترامپ اکنون تضمین می‌کند که مالیات‌دهندگان از منافع سرمایه‌گذاری‌های دولت فدرال در جهت حفظ امنیت ملی و اقتصادی برخوردار شوند ــ در حالی که هم‌زمان اصلاحات طرف عرضه مانند مقررات‌زدایی و کاهش مالیات‌ها را نیز پیش می‌برد تا بازار آزاد بار دیگر آمریکا را به پویاترین اقتصاد جهان تبدیل کند.»
آیا معامله ترامپ سابقه تاریخی دارد؟
هندرسون در ادامه گفت: چنین معاملات دولتی از زمان تأسیس آمریکا به‌طور «مداوم» وجود داشته، هرچند اشکال مختلفی به خود گرفته‌اند. او به الکساندر همیلتون اشاره کرد که از نخستین مدافعان سرسخت سیاست صنعتی در آمریکا بود و تأسیس «انجمن تولیدکنندگان مفید» در نیوجرسی را مثال زد که یک شراکت عمومی ـ خصوصی محسوب می‌شد و دولت آمریکا در آن سهام داشت.
او افزود: «تقریباً از همان زمان تاکنون، دولت آمریکا در قالب‌های گوناگون در سرمایه‌گذاری بر کانال‌ها، راه‌آهن، بانک‌های اول و دوم ایالات متحده و گسترش تلگراف دخالت داشته است. در دوران پیشرفت‌گرایی، بسیج اقتصادی در جنگ جهانی اول نمونه بارزی بود و در دوره نیودیل نیز پروژه‌هایی مانند سازمان دره تنسی و برق‌رسانی روستایی اجرا شد.»
