«نود اقتصادی»- آیین فرخی:: ایران کشوری با سابقه طولانی در دامپروری بوده که میزان تولید شیر کشور حدود 9 میلیون تن در سال است.
مزارع کشاورزی در ایران به طور میانگین کوچک بوده که بر این اساس 47.5 درصد مزارع کمتر از یک هکتار، 30 درصد بین 1 تا 5 هکتار و 22.5 درصد هم بیشتر از 5 هکتار هستند.
سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص ملی ایران حدود 10 درصد است.
آب در ایران کم و بیش به یک مشکل جدی تبدیل شده و به غیر از نواحی شمال و شمال غرب، ایران دارای آب و هوایی گرم به ویژه در جنوب و در منطقه بیابانی مرکزی است.
90 درصد آب مصرفی در کشور در بخش کشاورزی است.
دام‌های غالب در ایران گوسفند و بز بوده و در مجموع 72 میلیون راس برآورد می‌شوند هر چند که در یک دهه گذشته بین 10 تا 15 درصد از تعداد دام سبک کشور کاسته شده که دلیل آن هم مشکل تامین غذا به ویژه در مناطق خشک تر بوده که غذای حیوانات وابسته به گیاهان مرتعی هستند و با توجه به هزینه ها، تغذیه تکمیلی با کنسانتره غیر ممکن است.
تعداد گاو در ایران حدود 8.5 میلیون راس بوده که میزان تولید شیر از گاو به میزان قابل توجهی در طی 15 سال گذشته افزایش یافته است.
به نظر می‌رسد که تولید گوشت قرمز و گوسفند در ایران کاهش یافته و در مقابل تولید گوشت طیور در یک دهه گذشته دو برابر شده است.
جمعیت جوان کشور، تغییر الگوی مصرف، ظرفیت خالی کارخانجات لبنی و طرح های توسعه ای، آب و هوای نامناسب در بیشتر کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله فرصت های مناسب برای صنعت پرورش گاو شیری در کشور محسوب می شود.
استفاده از ارز مبادله ای برای بخشی از نهاده ها،تخفیف مالیاتی،قیمت های تضمینی و حمایتی، خرید تضمینی و سیاست های تعرفه ای بخشی از سیاست گذاری های دولتی و متمرکز در خصوص تعیین نرخ و کنترل بازار محصولات دامی، کشاورزی و لبنی است.
ناگفته پیداست که حذف یارانه ای شیر در هنگام هدفمند سازی یارانه ها، تاثیرات منفی زیادی بر روند تولید شیر و اقتصاد گاوداری و مصرف کننده های شیر به وجود آورده است.
بخش دامپروری به شدت از سرمایه گذاری های عمومی در دانش، زیر ساخت ها و سرمایه گذاری های مشارکتی دولتی و بخش خصوصی و تولیدات کشاورزی متاثر شده است.
بیشتر دامپروری های کشور خصوصی بوده و برخی از دامداری ها هم متعلق به هلدینگ هایی چون بنیاد مستضعفان، تامین اجتماعی، آستان قدس و کمیته امداد بوده که با واسطه توسط دولت کنترل می شوند.
استان های اصفهان، تهران، قزوین، خراسان و فارس مناطق پیشرو در پرورش گاو شیری به شمار می آیندکه 40 درصد گاوها در سراسر ایران در مزارع بزرگ با متوسط بیش از 800 گاو نگهداری می شوند.
همانطور که اشاره شد اصفهان و تهران مناطق اصلی پرورش گاو بوده که هرکدام حدود 18 درصد تولید ملی را در اختیار دارند.
کل جمعیت گاو شیری حدود 8.5 میلیون راس بوده که 12 درصد از آنها نژادها خالص، 51 درصد آمیخته، 34 درصد گاو بومی و 3 درصد گاو میش است.
در شرایط فعلی بیش از 90 درصد شیر تولیدی توسط نژادهای خالص و آمیخته صورت می پذیرد.
تعداد گله های ثبت شده در مجموع 1284 گله و متوسط اندازه گله مزارع شرکت کننده در برنامه ثبت 226 راس است.
میانگین تولید شیر در سال در این گله ها برای هر گاو هلشتاین حدود 10 کیلوگرم با چربی 3.23 درصد است، بنابراین به طور متوسط تولید شیر در روز 34 کیلوگرم و متوسط سن حذف 5.7 سال است.
ایران در تولید شیر به طور کامل خودکفا بوده و جزو برنامه های دولت بوده که یک میلیون تن از شیر خام تولیدی پس از فرآوری، قابلیت صادرات را داشته باشد.
عراق، افغانستان، منطقه خلیج فارس و نواحی شیعه نشین در خاورمیانه از بازارهای هدف محسوب می شوند، همچنین ظرفیتهای مناسبی برای صادرات به روسیه نیز وجود دارد.
کیفیت شیر فرآوری شده تولیدی و همچنین قیمت تمام شده دو چالش و مانع بزرگ در راه صادرات به حساب می آید.
یکی از فرصت های مناسب برای صادرات، شیر خشک نوزاد بوده که در حال حاضر تحت لیسانس DONONE و NESTLE در ایران تولید می شود.
فرازو فرود صنعت شیر در ایران
اتحادیه مرکزی دامپروران گاو شیری شامل 630 تعاونی بوده که در مجموع 2 میلیون عضو دارد، اتحادیه مرکزی خدماتی مانند: پشتیبانی در مذاکره با بانک های واسطه، توزیع نهاده های دولتی به عنوان نماینده مذاکره کننده در خصوص مسایل صنفی متعدد با دولت است.
انجمن صنایع خوراک دام ایران، در کل 644 کارخانه خوراک دام در ایران دارد و 21 میلیون تن خوراک تولید می کند که نیمی از آن برای مصرف دام های بزرگ است.
سه دهم میلیون تن از این محصولات به عراق و افغانستان صادر می شود.
دو چالش بزرگ این انجمن،موضوع صادرات و عدم اعتماد مشتریان به کیفیت محصولات تولیدی آن بوده بطوری که 60 درصد نیازآن، مستقیما در دامداری ها تولید می شود.
وضعیت صنایع لبنی در کشور
6 میلیون تن از 9 میلیون تن شیرتولیدی در 400 کارخانه فرآوری می شود و 10 کارخانه 80 تا 90 درصد بازار شیر با کیفیت را در دست دارند.
پگاه 2500 تن، کاله 2000 تن، میهن 1000 تن و دامداران 700 تن در روز تولید می کنند، بنابراین حدود 25 درصد تولیدشیر کشورکه با کیفیت ترین شیرهای تولیدی کشوربه شمار می آیند در دست دارند.
دامداران عموما از عملکرد کارخانجات در خصوص تعیین نرخ و نحوه پرداخت و عملکرد آزمایشگاه آنها ناراضی هستند.
عدم وجود یک استاندارد روشن در مورد کیفیت شیر، نتوانسته روش پرداخت مناسبی بر اساس کیفیت شیر و همچنین تامین یک پیش نیاز اساسی برای افزایش صادرات را تامین کند.
رویدادهای مهم و روند صنعت شیر در سال 1396
حذف ارز مبادله ای برای جو و تعیین تعرفه برای واردات جو، افزایش نرخ ارز مبادله ای برای واردات نهاده ها از مبلغ 420.32 ریال در ابتدای سال 96 به 691.37 ریال در انتهای سال، افزایش نرخ های جهانی سویا از مبلغ 360 دلار به 470 دلار و همچنین افزایش نرخ ذرت از 200 دلار به 250 دلار برای ذرت اکراین و 270 دلار برای ذرت برزیل عمده ترین تغییرات قیمت نهاده ها برای سال 1396 بوده است.
همچنین افزایش نرخ ویتامین‌ها و افزایش نرخ پودر چربی از دیگر رویدادهای به وجوه آمده در سال 1396 محسوب می شود.
همچنین پس از 3 سال وقفه در نرخ شیر تولیدی گاوداران، افزایش نرخ شیر از مبلغ 500.12 ریال به 800.13 ریال سرانجام در ماههای پایانی سال به وقوع پیوست.
افزایش حجم صادرات به کشور روسیه، خرید تضمینی شیر توسط دولت، راه اندازی شهرک لبنیات میهن و افزایش حجم خرید شرکت کاله برای صادرات و همچنین درخواست افزایش خرید توسط شرکت دامداران برای تامین نیاز داخلی، ورود به قیمت گذاری شرکت بر اساس حجم شیر ارایه شده توسط تولید کنندگان از مهم ترین عوامل افزایش نرخ محسوب می‌شود.
